با عرض سلام و خسته نباشيد من يک مشكل خيلی بزرگ دارم كه مدتهاست آزارم می‌دهد، و آن حسادت کردن و حسرت خوردن است. وقتي به ديگران نگاه می‌كنم، و می‌بينم برخي از دوستانم نسبت به من شانس بیشتری دارند، و در زندگيشان بدون دردسر به موفقیت رسیده‌اند و همه چيز دارند، نسبت به آنها و دیگران حسادت می‌كنم. وقتي اين حس برایم به‌وجود می‌آید از خودم متنفر می‌شوم، لطفا كمكم كنيد، با این مشکل چگونه رو به رو شوم؟ واقعا کلافه شده‌ام.
با سلام و تشکر از سوالی که مطرح فرمودید، در جواب باید عرض کنم:
از نظر اسلام، حسادت، صفتى ناپسند و بیمارى اخلاقى مخربّی است که باعث فساد و نابودی روح و جسم آدمى مىشود.
«حسد روحیه خواری و خود کم بینی است که فرد حسود در خود می‌بیند که به دنبال آن آرزو می‌کند که نعمت واقعی یا خیالی را که فرد دیگر دارد، نداشته باشد، حال چه آن نعمت واقعی یا خیالی را خود داشته باشد و یا نداشته باشد یا به او برسد یا نرسد.»[1]
اگر شما نسبت به موفقیت دیگران غبطه می‌خورید، این روحیه مذموم نمی‌باشد چون حسادت با غبطه فرق می‌کند. فرق حسد با غبطه در این است‌که « غبطه روحیه‌ای است که در پی آن فرد می‌خواهد نعمت و کمالی را که دیگری دارد، مثل آن را داشته باشد، بدون آن که آرزوی نابودی آن را در دیگری بنماید.»[2]
پس هنگامی که حق‌تعالی به انسانی نعمتی عنایت می‌فرماید، حال چه نعمت مادی باشد و چه نعمت معنوی، دو حالت ممکن است برای انسان پیش بیاید:
1- انسان آن نعمت داده شده به دیگری را دوست نمی‌دارد و خواهان نابودی آن است، به این حالت حسد یا رشک گفته می‌شود، که این مذموم است.
2- انسان مؤمن از وجود و دوام آن نعمت برای دیگری نفرت ندارد، امّا مثل آن نعمت را از خداوند برای خود می‌خواهد، به این حالت غبطه و یا اشتیاق گفته می‌شود که این ممدوح است.
برای درمان یک بیماری قدم اول شناخت آن است که شما این قدم را برداشته‌اید و به ضعف اخلاقی خود که حسادت است، پی برده‌اید. حال باید تلاش کنید از تقویت و رشد این رذیله اخلاقی جلوگیری نمایید، که هر چه زمان طولانی شود ریشه‌کن کردن آن سخت‌تر می‌گردد.
درمان حسد، دو شیوه اساسى دارد: 1- درمان نظرى، 2-درمان عملی
درمان نظری: در این مرحله باید به شناسایی ریشه‌های حسد و زیان‌های فردی و اجتماعی این رذیله پرداخت.
ریشه‌های حسد عبارتند از:
الف: طمع و حرص: وجود این صفت سبب می‌شود فرد به آن‌چه دارد قانع نباشد و به آن‌چه در دست مردم است چشم داشته باشد، و در نتیجه به آنها حسادت کند.
ب: بخل: گاهی بخیل و چشم تنگ بودن نمی‌گذارد که انسان دیگری را در آسایش و نعمت ببیند. و به او حسودی می‌کند.
ج: دشمنی: کسی که کینه شخصی را به دل می‌گیرد، از آسایش و نعمت او رنج می برد.
زیان‌های حسادت:
الف: ضرر به‌خود: حسد، نه تنها ضرری براى شخص مورد حسد (محسود) ندارد، بلكه چه بسا به نفع او و به زیان شخص حسود است، زيرا در صورتی‌که حسادت ديگران موجب غيبت يا تهمت او شود، اين كار موجب از بين رفتن گناهان او و به دوش كشيده شدن آنها توسط شخص حسود مىگردد. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «حسود قبل از آن که به‌دیگری ضرر برساند، به خود زیان می‌رساند.»[3]
ب: نداشتن آسایش: امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «برای حسود آسایش نیست.»[4]
ج: تنهایی: امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «برای حسود دوستی نیست.»[5]
د: مخالفت با قضا و قدر الهی: حسود باید بداند با حسادت کردن، در واقع با قضا و قدر الهی مخالفت می‌کند. پیامبراکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: «خداوند به موسی علیه‌السلام فرمود: ای پسر عمران! مبادا به مردم حسد بری! بر آن‌چه به آنها از فضل خود داده‌ام، چشمانت را به‌دنبال آن دراز مکن و دل خود را به‌دنبال آن روانه مکن، زیرا حسود دشمن نعمت من است و از قسمتی که میان بندگانم کرده‌ام، جلو گرفته است. هر که چنین باشد، از او نیستم و او هم از من نیست.»[6]
پس باید به آن‌چه حق‌تعالی به او عنایت فرموده ، قانع و راضی باشد تا دچار حسادت نشود. امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «کسی که به آن‌چه دارد راضی باشد، حسد دامان او را نمی‌گیرد.»[7]
درمان عملی:
عمل نمودن بر ضد مورد حسد در گفتار و رفتار: مانند، خيرخواهى، خدمت به ديگران، شاد شدن از رسيدن خير به ديگران و ريشه‌كنى حسد از طريق نابود كردن خباثتهاى نفسانى (مانند تكبر، دشمنی، طمع و حرص و ...)
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: «هنگامی که رشک بردی، در پی آن مرو.»[8]؛ یعنی بر ضد خواسته خود عمل کن.
البته این عمل چون بر خلاف میل نفس اماره است، در ابتدا انجام دادن آن سخت می‌باشد، ولی اگر کسی همت گمارد، می‌تواند با قاطعیت آن‌را محقق سازد.
و در آخر شما باید به این نکته توجه کنید که بسيارى از نعمتهايى كه در اختیار ديگران است، جنبه اختصاصى ندارد، و هر کسی با تلاش و كوشش، همراه با تفکر و بينش مىتواند آنها را به‌دست آورد. بنابراين راه رشد، ترقّى و تعالى بسته نيست؛ ولکن بايد واقعبينانه راه آن را شناخت و در جهت آن اقدامات لازم را به عمل آورد.
موفق باشید.
پی‌نوشت:
[1].چهل حدیث امام خمینی (ره)، ص 105
[2].معراج السعادة، ص347
[3].بحارالانوار، ج 70، ص 255
[4].بحارالانوار، ج 70، ص 252
[5].غررالحکم، ج 1، ص223
[6].کافی، ج 2، ص 307
[7].تصنیف غررالحکم، ص 300
[8].میزان الحکمه، ج 1، ص 631