روش‌های امام هادی(ع) برای حفظ اسلام و شیعه

امام هادی(ع) در سال 220هجری و در سن 8 سالگی پس از شهادت پدر بزرگوارشان به امامت رسیدند. دوران امامت ایشان 33 سال و هم زمان با حکومت 6 خلیفه عباسی بود و در زمان متوکل ازمدینه به شهر سامراء منتقل و در محل پادگان نظامی سربازان متوکل تحت نظر قرار گرفته و در سال 254 توسط معتز عباسی به شهادت رسید.[1] در این نوشتار به بررسی برخی از روش های امام هادی(ع) در حفظ و پیشبرد مذهب تشیع می پردازیم:

ایجاد شبکه وکالت
از آن جایی که بیشتر دوران امامت امام هادی (ع) به طور مستقیم تحت نظر حکومت بنی عباس قرار داشت، امام چاره نداشت جز این که از روش های مخفی برای پیشبرد اهداف خود به کار ببرد. بدین صورت هم حکومت کمتر شک می کرد و هم جان شیعیان به خطر نمی افتاد. یکی از مهم ترین کارهای امام هادی(ع) توسعه شبکه وکالت بود. کار اصلی وکلا جمع آوری وجوهات و هدایای شیعیان و رساندن آنها به امام و همچنین پاسخ به سوالات مردم توسط وکلا از طرف امام بود. در این زمینه امام منطقه اسلامی را به چهار بخش تقسیم و وکلایی را در آن ها قرار داد [2] به این صورت شبکه ای از ارتباط بین مردم نقاط مختلف اسلامی که از امام دور بودند یا به خاطر شرایط امام نمی توانستند نزد ایشان بیایند توسط چند وکیل مشخص انجام شد. در این روش سنجیده ارتباط امام آن هم در حصر سامراء با شیعیان قطع نشد.

تربیت شاگردان
 یکی از مهم ترین اقدامات امام هادی (ع) پرورش و تربیت تعدادی از شاگردان بود که امام معارف دین و تشیع را به آن ها می آموخت و آن ها نیز شهر به شهر معارف امام را منتقل می کردند. شیخ طوسی 185 شاگرد برای امام هادی (ع) می شمارد که از جمله آنها فضل بن شاذان، عبدالعظیم حسنی، ایوب بن نوح، ابوعلی راشد و عثمان بن سعید اهوازی می باشند.[3]

احیای فرهنگ زیارت اهل بیت
1- امام هادی(ع)  با تعلیم زیارت غدیریه  شیعیان را به زیارت امیرالمومنین(ع)  ترغیب می کردند.
2- در هنگام بیماریشان به عده ای پول دادند و فرمودند: بروید تحت قبه امام حسین برای شفای من دعا کنید. این گونه ترویج زیارت امام حسین (ع) می نمودند.[4]
3- تعلیم زیارت جامعه کبیره به شیعیان. این اقدامات امام  در زمانی صورت گرفت که هرگونه زیارت از نظر حکومت ممنوع بود و حرم ها را تخریب می کردند.

نفوذ معنوی در بین نزدیکان حکومت
نفوذ معنوی امام در بین درباریان و اطرافیان به قدری بود که وقتی متوکل سخت بیمار شده بود و طبیب درمانی نداشت مادر متوکل نذر کرد در صورت شفای فرزندش هدیه ای برای امام بفرستد. از امام درخواست کمک نمود و امام داروئی برای او فرستاد.[5] در جریان دیگری سعید حاجب از طرف متوکل مامور شد برای تفتیش وارد خانه امام شود. او از پشت بام شبانه بالا رفت و داخل حیاط پرید. ناگهان صدای امام را شنید: « یا سعیدُ مَکانَک حَتٌی یَاتُوکَ بِشمعَة؛[6] سعید همان جا بمان تا برایت شمع بیاورند!» این رفتار امام آن هم به کسی که دشمن امام هست باعث نفوذ معنوی ایشان حتی در بین کارگزاران حکومت می شد.

مناظرات و پاسخ های علمی
مناظرات و مکاتبات امام با یحیی بن اکثم قاضی القضات متوکل و پاسخ به سوالات آن ها و دفاع از نظریه اهل بیت به گونه ای بود که دشمن هم به فضل و برتری امام اعتراف می کرد و در موارد متعددی که بر سر حکمی اختلاف می شد، نظر ایشان توسط خلیفه پذیرفته می شد.[7]

مبارزه علمی و عملی با منحرفان شیعه
ایشان با اندیشه های انحرافی مثل غلات و صوفیه و واقفیه به شدت برخورد می کردند و اجازه نمی دادند عده ای به نام شیعه، معارف شیعه را مورد سوء استفاده قرار داده و شیعیان را منحرف کنند.[8] حتی در صورت نیاز خود اقدام عملی می نمودند. به عنوان نمونه فارس بن حاتم قزوینی  در ابتدا از یاران و نماینده امام بود، ولی پس از آن منحرف شد و اموال مردم را برای خود می گرفت. امام حکمی صادر کرد که قتل او واجب است. بعد مدتی که کسی اقدام نکرد، امام خود فردی را مامور اجرای حکم کرد.[9]

جمع بندی
دوران امامت امام هادی(ع) با گسترش فساد و ظلم درباریان همراه بود. با این حال سخت گیری بر شیعیان بیشتر شده بود و نهضت های شیعه نیز غالبا با شکست همراه می شد. امام هادی(ع) با توجه به اوضاع اختناق شدید و دوران 20 ساله حصر در پادگان سامراء روش های متفاوتی را برای پیشبرد دین و معارف اسلام در پیش گرفتند.

پی نوشت ها:
[1] https://fa.wikishia.net
[2] تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه محمدتقی آیت اللهی ص ١٣٧.
[3] https://fa.wikishia.net
[4] کامل الزیارات، ص ۲۷۴.
[5] بحارالانوار، ج 50، ص 198.
[6] بحارالانوار، ج 50، ص 199 و 200.
[7] شيخ حرّ عاملى، وسائل الشيعه، بيروت، داراحيا التراث العربى، ج‏ 18، ص 408 (باب 36 من ابواب حد الزنا)؛ شريف القرشى، باقر، حياه الامام الهادى، الطبعه الاولى، بيروت، دار الأضواء، 1408 ه . ق، ص‏ 240.
[8] رجال کشی، ص 518؛ بحارالانوار، ج 82، ص 203.
[9] معجم رجال الحدیث، ج 14، ص 260.