بر اساس آیات قرآن کریم توسل به غیر خدا امری طبیعی است و قرآن کریم نه تنها آن را تائید کرده بلکه در مواردی با رعایت شرائط توسل، امر به آن کرده است.
بر اساس آیات قرآن کریم توسل به غیر خدا امری طبیعی است و کسانی که آن را شرک میدانند یا از روی عناد و لجاجت است و یا از روی نادانی و جهالت. گاهی ریشه این کج فهمی در ندانستن معنای توحید است و گاهی ریشه آن در ندانستن معنای توسل است.
معنی شناسی توحید و توسل
توحید به معنای یکتایی و بیمانند دانستن خداوند است.[1] توحید در فرهنگ اسلامی در برابر شرک دانسته شده و دارای مراتبی همچون توحید ذاتی (اعتقاد به یگانگی ذات خدا)، توحید صفاتی (یکی بودن ذات الهی با صفات او)، توحید افعالی (خداوند نیازی به کمک و یاور ندارد، و همه افعال، به فعل خدا باز میگردد) و همچنین توحید عبادی (جز خداوند کسی سزاوار پرستش نیست) است.
توسل نیز به معنای نزدیک شدن به چیزی با چیزی دیگراست؛ به عبارت دیگر واسطه قرار دادن چیزی را توسل گویند.[2] پس اینکه انسان برای تقرب و نزدیکی به خداوند متعال از واسطهای استفاده کند، توسل خواهد بود.
منافات نداشتن توسل با توحید
متوسل شدن به افراد مختلف برای رفع نیازها، برطرف شدن مشکلات و رسیدن به خواسته های خود، در زندگی انسانها همواره وجود داشته است. اینگونه توسلها به انسانهایی است که قدرت رفع نیازها را دارند. لذا اینها واسطه رفع نیاز قرار میگیرند. این نوع توسل هرگز با توحید منافات ندارد؛ زیرا زمانی از مسیر توحید خارج می شود که توسل پیدا کردن با اعتقاد به الوهیت باشد و هرگز چنین چیزی در توسل وجود ندارد. به عبارت دیگر وقتی کسی با خواندن نماز به حضرت زهرا (سلام الله علیها) متوسل میشود، هرگز حضرت زهرا را پرستش نمیکند تا چه رسد به اینکه به مرحله الوهیت برساند.
توسل انحرافی
برخی مشرکان برای توجیه عبادتهای خود چنین میگفتند: «ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى؛[3] اينها را نمىپرستيم مگر به خاطر اينكه ما را به خداوند نزديك كنند». اینها از اصل توسل منحرف شده و به عبادت و پرستش روی آوردهاند. پس مشرکان دچار دو نوع انحراف شدهاند:
یک. چیزهایی را واسطه قرار داده اند که از خود اراده ندارند و مورد تائید الهی نیستند.
دو. از حالت واسطه خارج و به عبادت و پرستش بتها پرداخته اند. و این دو باعث شده است که توسل اینها انحرافی و به شرک کشیده شود.
امر به توسل در قرآن
قرآن کریم در عین اینکه به توحید دستور می دهد و به شدت از شرک نهی می کند،[4] توسل را تائید، بلکه به گونهای امر به توسل کرده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ؛[5] اى كسانى كه ايمان آوردهايد! از خدا بپرهيزيد! و وسيلهاى براى تقرب به او بجوئيد!»
واژه «وسيله» در اصل به معنى «تقرب جستن» و «چيزى كه باعث تقرب به ديگرى از روى علاقه و رغبت مىشود» مىباشد. وسيله در آيه معنى بسيار وسيعى دارد و هر كار و هر چيزى را كه باعث نزديك شدن به خداوند مىشود شامل مىشود.[6]
تائید توسل فرزندان حضرت یعقوب
قرآن کریم در جایی دیگر توسل برادران یوسف را به پدرشان تائید می کند: «قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ؛[7] گفتند: اى پدر، براى گناهان ما آمرزش خواه كه ما خطاكار بوديم.»
در این آیه فرزندان حضرت یعقوب، پدر خود را واسطه قرار میدهند تا برای آنها از خداوند طلب بخشش کند و حضرت یعقوب در برابر این خواسته، هرگز ایشان را مورد ملامت و سرزنش قرار نمیدهد و یا آنها را متهم به شرک نمی کند بلکه در جواب میفرماید: به زودى برای شما از خدا طلب آمرزش میکنم. هچنین خداوند نیز آن را تائید کرده است، در حالیکه اگر شرک بود، باید آن را رد میکرد.
این نوع توسل با توحید هیچگونه تعارضی نداشته و شرک آلود نیست. مومنان نیز با توسل به اهل بیت (علیهمالسلام) حاجات خود را از خداوند میخواهند و خداوند حاجتهای آنان را برآورده کرده و مشکلاتشان را برطرف میسازد.
خواندن نماز حضرت زهرا و شرک
در برخی از روایات نمازهایی را برای ائمه (علیهم السلام) مطرح کرده است. از جمله آنها نماز حضرت زهرا (سلام الله علیها) است که فرمودند: هر کسی این نماز را بخواند خداوند حاجت او را میدهد.[8] اینگونه توسلها و نمازها نیز مانند آنچه که در قرآن کریم مطرح شد، همان واسطه قراردادن این نماز منسوب به حضرت زهراست و هیچگونه منافاتی با توحید ندارد؛ زیرا در همان روایات اشارههای فراوانی شده است که بعد از نماز حاجت خود را از خدا بخواهید.
پی نوشت
[1]. مفردات راغب، ذیل کلمه «وحد».
[2]. مصباح المنیر، ذیل کلمه «وسل».
[3]. سوره زمر، آیه3.
[4]. سوره لقمان، آیه13.
[5]. سوره مائده، آیه35.
[6]. تفسیر نمونه، ج4، ص364.
[7]. سوره یوسف، آیه97.
[8]. مستدرک الوسائل، ج6، ص302.
بر اساس آیات قرآن کریم، توسل به غیر خدا امری طبیعی است. کسانی که آن را شرک می دانند یا از روی عناد و لجاجت است و یا از روی نادانی و جهالت؛ زیرا قرآن کریم نه تنها آن را تائید کرده بلکه در مواردی با رعایت شرائط، امر به توسل کرده است. حتی مردم هم برای رفع نیازهای خود از این واسطهگری استفاده میکنند و هیچگونه شرکی به ذهن آنها نمیآید.