برای گریه آثار فراوانی وجود دارد که ترحم و مهربانی از جمله این آثار بوده است.
برخی از وعاظ شیعه با استناد به منابع حدیثی شیعه، اهل گریه را مهربان تر از دیگران دانسته‌اند. در مقابل گروهی نیز چنین روایات و سخنانی را به سخریه گرفته و شیعه را از مذاهب خرافی شمرده‌اند. حال سوال این است که آیا اشک و گریه برای انسان صفت گذشت و رحم به همراه می‌آورد؟ آیا افراد اهل گریه مهرابان‌تر از دیگران هستند؟
در پاسخ به این سؤال می‌گوییم:
1. روایات فراوانی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امامان معصوم علیهم‌السلام درباره گریه و اشک وارد شده که در آنها شیعیان به این امر تشویق و ترغیب شده‌اند. این احادیث در کتب حدیثی مهم شیعه، مانند کامل الزیارات، امالی، ثواب الاعمال، خصال صدوق و وسائل الشیعه نقل شده و بیشتر ناظر بر گریه برای امام حسین و اهل بیت علیهم السلام می‌باشد. در این روایات از تعابیر مختلف و آثار فراوانی برای اشک یاد شده است که می‌توان از: آمرزش گناهان، ثواب فراوان، عاقبت به‌خیری، استجابت دعا، ایمنی از عذاب و سختی‌های قیامت، رقت قلب، ایجاد شادی ... نام برد.[1] در روایتی شگفت آور امام صادق علیه‌السلام از حقیقت و آثار اشک پرده برداشته و آن را موهبتی الهی دانسته که توسط آن رطوبت مغز انسان - که موجب دردهای بسیاری است - جدا می‌شود و افراد را از کوری ایمن‌می سازد، سلامتی و تندرستی بدن را به همراه می‌آورد و سرانجام حالت نشاط، سبکبالی و طراوت روح به آدمی می‌بخشد.»[2] در برخی روایات از گریه به عنوان رحمت الهی برا مؤمنان یاد شده است.[3] بنابراین گریه عمر زیاد و سلامتی بسیار به همراه داشته و افراد را از اندوه و ناراحتی‌ها تهی و به سوی نشاط و شادی و مهربانی سوق می‌دهد.
2. با نگاه به آثار اجتماعی گریه، تلطف و مهربانی، هم‌دلی و هم‌سویی و شکل گیری حالات روحی را در می‌یابیم و چون به آثار سیاسی گریه می‌نگریم، ادامه دادن راه و حرکت محبوب، شرکت در حماسه شهید و یا عزیز از دست رفته، تصمیم به تقویت هدف و آرمان وی و هم‌دلی با افکار و خواسته‌های او را به روشنی مشاهده می‌کنیم. از آن جایی که گریه مظهر شدیدترین حالات احساسی انسان بوده و از ژرفای وجود سرچشمه می‌گیرد،[4] از این رو به دنبال آثاری چون مهربانی و ترحم را به دنبال می آورد. برخلاف انسان‌هایی که فاقد اشک و گریه هستند زیرا سختی دل و ترحم کمتری در آنان قابل مشاهده بوده است. البته این بدین معنا نیست که انسان های فاقد اشک و گریه اهل گذشت و مهربانی نیستند بلکه تجربه اجتماعی نشان داده مهربانی و ترحم کمتری در چنین افرادی وجود دارد.
3. از نگاه دانشمندان اشک و گریه حالات و اقسام مختلفی دارد که گریه شوق و گریه حزن، از جمله آنها بوده و هر کدام نیز ثمره و نتیجه مثبت یا منفی خود را به دنبال دارد. چنان که گریه بر امام حسین و اهل بیت علیهم‌السلام آثار فراوانی از جمله مهربانی و گذشت را به دنبال دارد و سبب می شود تا فرد در صحنه‌های مختلف خدمت و خدمت رسانی نسبت به دیگر گروه‌های اجتماعی فعال‌تر باشد. بنابر این، هدف این گریه‌ها صرف خالی شدن دل و خلاصی از غصه ها نیست بلکه با اهداف مختلفی همراه است که یکی از آنها اشک با معرفت برای دستگاه اهل بیت علیهم‌السلام بوده که دل را از رذائل صیقل داده و در مسیر ترحم و مهربانی هدایت می‌کند. چنان‌که در روایتی آمده که پیامبر (ص) در دعا از خداوند می‌خواست که او را چشمانی گریان عطا کند تا با ریزش اشک، قلبش صاف و صیقل گردد.[5]
4. در مورد تأثیرات گریستن و جنبه‌های مثبت و منفی آن یافته‌های قابل اعتنایی وجود دارد. گریستن به‌عنوان یک رویداد رفتاری تحت تنظیم و کنترل دستگاه‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک صورت می‌گیرد. گریه در عین حال که با تسهیل بهبودی فرد نقشی تعادل آفرین ایفا می‌کند، حالت برانگیختگی اجتنابی بالایی به‌وجود می‌آورد که موجب انگیزش رفتارهایی می‌شود که به گریستن خاتمه می‌دهند. به عبارت دیگر همراه گریه آمیزه‌ای از احساسات، مهربانی ها و حالات مثبت و منفی تجربه می‌شود. پژوهش‌های آزمایشگاهی زیادی درباره اثرات اشک انجام گرفته و نشان می دهد گریستن اثرات فیزیکی فراوانی به دنبال دارد که یکی از آنها تزریق ترحم و مهربانی و سبکی در فرد است.[6]
5. بر خلاف ادعایی که شده عالمان بزرگی از اهل سنت بر گریه ترحمی و عاطفی اشاره و آن را قسمی از اقسام اشک دانسته و در مقابل، خشکی اشک را علامت سختی دل شمرده اند، چنان که ابوبکر وقتی چند یمنی را دید که هنگام تلاوت قرآن می‌گریستند، گفت: «ما نیز این چنین بودیم، ولی اینک دل‌هایمان سخت شده است.»[7] زید بن مَیسَره برای گریه عموماً هفت دلیل می‌شمرد که فرح و خوشحالی قسمی از آن است.[8] در نقلی از ثابت بُنانی نیز چنین آمده است: «در چشمی که نگرید خیری نیست.»[9]
از جمع‌بندی مطالب نتیجه می‌شود برای اشک حالات و ثمرات مختلفی وجود دارد. ترحم و مهربانی و گذشت از جمله آثار اشک و گریستن است. هم روایات، هم تجربه نشان داده انسان‌هایی که اهل اشکند غالباً مهربان‌تر و باگذشت‌تر نسبت به دیگران هستند. امروزه مصداق‌های عینی فراوانی در خارج وجود دارد که نشان می دهد گریه کنندگان و دوست‌داران اهل بیت علیهم‌السلام در صحنه‌ها و حوادث مختلفی از جامعه چون کرونا، سیل، زلزله، بی آبی نسبت به دیگر اقشار جامعه حضور فعال‌تری در عرصه خدمت رسانی دارند.
پی‌نوشت
1. ابن قولویه، کامل الزّیارات، ص 100 تا 106؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج 44، ص 273 تا 296 .
2. صدوق، توحید مفضل؛ ص 53.
3. نهج الفصاحة، ص 376.
4. مطهری، حماسه حسینی، ج 3، ص 94.
5. نهج الفصاحة، ص 250.
6. روانشناسی «گریه» و اثرات گریستن بر سیدالشهدا، https://www.mashreghnews.ir/news/989511
7. جاحظ، البیان والتبیین، ج ۳، ص ۱۵۱.
8. ابونعیم، حلیة الاولیاء، ج ۵، ص ۲۳۵.
9. همان، ج 2، ص 323.
گریه از خوف خدا، مصائب اهل بیت علیهم‌السلام و برای امور عقلانی ثمرات زیادی را برای شخص گریه کننده به‌دنبال دارد. یکی از این آثار این است که فرد اهل گریه دلی مهربان‌تر و با گذشت‌تر نسبت به دیگران دارد. مصداق‌های عینی فراوانی در خارج برای اثبات این ادعا وجود دارد.