- آیه مباهله نشان از حقانیت دین اسلام و اعتقاد راسخ پیامبر(ص) به آیین خود و مقام عظیم پنج تن در نزد خدا دارد.
یکی از آیاتی که در فضیلت اهلبیت (علیهمالسلام) ذکر گردیده، آیه 61 سوره آل عمران است که جریان مباهله پیامبر (ص) را با مسیحیان نجران نقل میکند. خداوند متعال در این آیه میفرماید: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَكَ مِنَ اَلْعِلْمِ فَقُلْ تَعٰالَوْا نَدْعُ أَبْنٰاءَنٰا وَ أَبْنٰاءَكُمْ وَ نِسٰاءَنٰا وَ نِسٰاءَكُمْ وَ أَنْفُسَنٰا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اَللّٰهِ عَلَى اَلْكٰاذِبِينَ؛[1] پس هر که با تو درباره او [عیسی] پسازآنکه بر تو [بهواسطه وحی، نسبت به احوال وی] علم و آگاهی آمد، محاجه و ستیز کند، بگو: بیایید ما پسرانمان را و شما پسرانتان را، و ما زنانمان را و شما زنانتان را، و ما نفوسمان را و شما نفوستان را دعوت کنیم؛ سپس یکدیگر را نفرین نماییم، پس لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»
جایگاه مباهله
جریان مباهله نشان دهنده حقانیت دین اسلام و صدق نبوت پیامبر(ص) برای مسیحیان بود، هرچند آن ها به خاطرتعصب حاضر به پذیرش اسلام نشدند. همچنین رفتار پیامبر(ص) در به همراه آوردن حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و حسنین(ع) برای مباهله، بیان گر جایگاه و عظمت ایشان نزد خدا و رسول اوست. مطالعه جریان مباهله و اعترافات علمای اهل سنت به فضائل اهل بیت، چراغ راهی برای جویندگان حق و حقیقت و افرادی است که تعصب را کنار گذاشته اند. در این نوشتار به بررسی جریان مباهله در تفاسیر اهل سنت می پردازیم:
آیه مباهله در تفسیر طبری
طبری در نقل جریان مباهله پیامبر (ص) با مسیحیان میگوید: وقتی قرار مباهله گذاشتند، پیامبر (ص) حسن را در آغوش و دست حسین را گرفته بود و فاطمه پشت سرشان حرکت میکرد و آنها را دعوت به مباهله کرد، ولی امتناع کرده و حاضر شدند جزیه بپردازند. سپس در حدیث دیگری نقل میکند که پیامبر (ص) دست حسن و حسین و فاطمه (س) را گرفت و به علی فرمود: دنبال ما بیا ...ولی مسیحیان مباهله نکردند. طبری از پیامبر خدا (ص) نقل میکند که فرمود: «لَو خَرجُوا لَاحتَرقُوا؛ اگر برای مباهله حاضر میشدند آتش میگرفتند.[2] طبری روایات دیگری نیز نقل می کند که پیامبر(ص) علی و فاطمه و حسنین را به همراه خود آوردند و مسیحیان نیز با دیدن این افراد در کنار پیامبر اسلام از مباهله منصرف شدند.
آیه مباهله در تفسیر طبرانی
طبرانی مفسر دیگر اهل سنت نیز جریان مباهله را این گونه نقل می کند: پیامبر خدا در حالی برای مباهله خارج شد که حسین (علیهالسلام) را در آغوش گرفته و دست حسن (ع) را گرفته بود و فاطمه (س) پشت سر او و علی (س) پشت سر فاطمه (س) حرکت میکرد و پیامبر (ص) به آنها فرمود: وقتی من دعا کردم شما آمین بگویید.[3]
آنچه در این نقل مورد توجه می باشد این است که پیامبر(ص) فرمود وقتی من دعا کردم شما آمین بگویید و این نشان از مستجاب الدعوه بودن این افراد دارد.
آیه مباهله در تفسیر زمخشری
زمخشری جریان مباهله را از عایشه این گونه نقل میکند: رسول خدا (ص) بیرون آمد درحالی که عبای منقوش را که از موی سیاه بود، بر تن خود داشت. پس حسن (ع) آمد و پیامبر (ص) او را داخل آن کساء کرد. سپس حسین آمد و آن حضرت حسین را نیز داخل کساء نمود. آنگاه فاطمه (س) و بعد علی (ع) آمدند و داخل کساء شدند. سپس رسول خدا (ص) فرمود: «إِنَّمٰا يُرِيدُ اَللّٰهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً؛[4] جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است پاک و پاکیزه گرداند.» زمخشری در پایان میگوید: این آیه، دلیلی است بر فضل اصحاب کساء که قویتر از آن، دلیلی نیست. در آیه مباهله برهان آشکاریست بر صحت نبوت پیامبر(ص)؛ چراکه هیچ موافق و مخالفی نگفته که مسیحیان به طلب پیامبر (ص) جواب دادند.[5]
آیه مباهله در تفسیر فخر رازی
فخر رازی عالم بزرگ اهل سنت چند روایت نقل میکند از جمله روایتی شبیه آنچه زمخشری نقل شد که پیامبر خدا (ص) وقتی با عبای سیاه خارج شد، حسن و حسین و فاطمه و علی (ص) را داخل عبا کرد و فرمود: «إِنَّمٰا يُرِيدُ اَللّٰهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً؛[6] جز این نیست که همواره خدا می خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت برطرف نماید، و شما را چنان که شایسته است پاک و پاکیزه گرداند.» فخر رازی میگوید: این روایت بین اهل حدیث و تفسیر مورد اتفاق است.[7]
آن چه در نقل زمخشری و فخر رازی درباره جریان مباهله آمده، دو نکته دارد: یکی اینکه این افراد پاک و طاهر هستند و خدا رجس و پلیدی را از آن ها دور ساخته است. دوم اینکه این افرادی پیامبر که برای مباهله آورده مصادیق اهل بیت هستند و از آن جا که افراد دیگری را در مباهله به همراه نیاورد معلوم می شود اهل بیت منحصر در این افراد است و شامل دیگران نمی شود.
آیه مباهله در تفسیر روح المعانی
آلوسی بغدادی از صحیح بخاری و مسلم نقل میکند که عدهای از اسقفهای نجران به نام سید و عاتب به نزد پیامبر آمدند و بنا بر مباهله داشتند و یکی از آنها به دیگری گفت با او ملاعنه و مباهله نکنید وگرنه دیگر نه ما و نه نسل ما باقی نخواهد ماند. همچنین آلوسی می گوید روایتشده اسقف نجران وقتی رسول خدا (ص) را دید درحالی که علی، حسن، حسین و فاطمه (ع) با او هستند گفت: ای جماعت نصاری من صورتهایی را میبینم که اگر از خدا تقاضا کنند کوهی را از جای خود بردارد، خداوند انجام خواهد داد. با آنها مباهله نکنید وگرنه همگی نابود خواهید شد. آلوسی در ادامه میگوید: اینکه پیامبر (ص) این چهار تن( علی، فاطمه، حسن، حسین) را برای مباهله دعوت کرده است، مورد اتفاق محدثان میباشد و در دلالت آن بر فضیلت آل الله و آل رسولالله، هیچ مؤمنی شک نمیکند.[8]
آیه مباهله در شواهد التنزیل و...
حاکم حسکانی، از دیگر مفسرین اهل سنت بیش از ده روایت نقل کرده و اعلام میکند که برخی از این روایات از چند طریق نقلشدهاند و وجه مشترک همه آنها این است که پیامبر (ص) علی، فاطمه و حسنین (ع) را برای مباهله آورد و مسیحیان با دیدن این افراد از ملاعنه و مباهله منصرف شده و حاضر به پرداخت جزیه شدند.[9] سیوطی نیز شبیه همین روایات را نقل کرده است.[10] ما تنها به ذکر برخی از تفاسیر مشهور اهل سنت پرداختیم و از نقل تفاسیر دیگر صرف نظر کردیم.
جمع بندی
فضائل اهل بیت(ع) در آیات متعدد قرآن مورد اشاره قرار گرفته است و علما و مفسران اهل سنت نیز به آنها اعتراف دارند. مفسران اهل سنت در ذیل آیه 61 سوره آل عمران به نقل جریان مباهله پیامبر(ص) با با مسیحیان نجران و همراهی حضرت علی، فاطمه و حسنین(ع) با حضرت ختمی مرتبت پرداخته و آن را از فضائل غیر قابل انکار اهل بیت(ع) می دانند. افراد حاضر در مباهله همان مصادیق اهل بیت هستند که خدا رجس و پلیدی را از آن ها دور ساخته است. با این حال همچنان این پرسش بدون پاسخ مانده است که با وجود چنین براهین آشکاری، چرا عده ای هنوز از حق رویگردانند؟!
پی نوشت:
[1] سوره آل عمران، آیه61.
[2] جامع البیان فی تفسیر القرآن»، ج 3، صص: 213-211.
[3] تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص: 64.
[4] سوره احزاب، آیه33.
[5] «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، ج 1، ص: 369.
[6] سوره احزاب، آیه33.
[7] «التفسیر الکبیر»، ج 8، ص: 247.
[8] روح المعانی، ج 2، صص 181-182.
[9] «شواهد التنزیل، ج 1، صص: 155-166.
[10] «الدر المنثور فی التفسیر بالماثور»، ج 2، ص: 39.
فضائل اهل بیت(ع) در آیات متعدد قرآن مورد اشاره قرار گرفته است و علما و مفسران اهل سنت نیز به آنها اعتراف دارند. مفسران اهل سنت ذیل آیه 61 سوره آل عمران به نقل جریان مباهله پیامبر(ص) همراه با حضرت علی، فاطمه و حسنین(ع) با مسیحیان نجران پرداخته و آن را از فضائل غیر قابل انکار اهل بیت(ع) می دانند.