-با توجه به قرار گرفتن در روز "حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی" سعی داریم نیم نگاهی به اولین ماده ی مصوب این اعلامیه که توسط کشورهای اسلامی به تصویب رسیده است داشته باشیم
بشر همواره در راه رسیدن به آسایش و آرامشِ و همچنین همزیستی مسالمت آمیز، قوانین و حقوقی را در حق خود و دیگران وضع نموده است. امروزه سازمانی تحت عنوان "سازمان ملل متحد" با ایجاد "شواری حقوق بشر" مدعی حفظ و صیانت از نقض حقوق بشر در دنیا است. اینکه این ادعا چه قدر به حقیقت نزدیک است مجال دیگری را برای گفت‌وگو می طلبد. در این متن برآنیم تا به مناسبت روز "حقوق بشر اسلامی" به اصل اساسی این گفتمانِ جهان معاصر که اولین ماده ی مصوب آن است نگاه اجمالی داشته باشیم.قبل از آن نگاهی داشته باشیم به تاریخچه صدور این اعلامیه.
نگاهی اجمالی به تاریخچه ی این اعلامیه
سازمان همکاری اسلامی در ۱۳۶۹ خورشیدی، اعلامیه اسلامی حقوق بشر را در سطح دولت‌های اسلامی به تصویب رساند. این سازمان در ۱۳۸۷ خورشیدی بنا به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران سالروز تصویب اعلامیه اسلامی حقوق بشر مصادف با ۱۴ مرداد، پنجم اوت را به عنوان «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» تصویب کرد و کشورهای اسلامی این روز را در تقویم ملی مناسبت های خود درج کردند تا بدین وسیله هر ساله توجه لازم نسبت به ابتکار کشورهای اسلامی در تدوین سندی در زمینه حقوق بشر و راهکارهای ارتقاء و اجرایی کردن این مفاهیم فراهم آید.[1]
ماده یک:
ماده اول این اعلامیه، اصل اساسی این گفتمان را تشکیل می دهد که برای روشن تر شدن ماجرا به شرح فرازهای آن خواهیم پرداخت. این ماده از دو بخش و یک نکته در بخش اول تشکیل شده است که ما فقط به همین بخش و نکته اش بسنده خواهیم کرد.
بخش اول
الف) بشر به طور کلی، یک خانواده است که بندگی نسبت به خداوند و فرزندی نسبت به آدم آنها را گرد آورده و همه مردم دراصل شرافت انسانی و تکلیف و مسؤولیت برابرند بدون هر گونه تبعیضی از لحاظ نژاد، یا رنگ یا زبان یا جنس یا اعتقاد دینی یا وابستگی سیاسی یا وضع اجتماعی و غیره.»[2] قرآن کریم در هزار چهارصد سال پیش نسبت به برابری اصل شرافت انسانی فرموده است: «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ[3]؛ اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و ملت ها و قبيله ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد. بى ترديد گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست. يقيناً خدا دانا و آگاه است.»
این آیه اشاره به اراده ی الهی در خلقت انسان ها با تفاوت هایی در نژاد و جنسیت و ملیت دارد. برتری برای انسان ها وجود ندارد مگر در میزان تقوای ایشان. تبعیض نژادی از ابتدای ظهور اسلام مورد مخالفت قرآن و رسول گرامی صلی الله علیه وآله بوده است. در این خصوص جالب است که به داستانی از زبان مبارک امام باقر علیه السلام اشاره کنیم:
«امام باقر عليه السّلام روايت فرمود:سلمان با چند تن از قريشيان در مسجد نشسته بود. آنان سخن گفتن پيرامون نسب و نژاد خود را آغاز كردند و هر يك نسب خويش را بالا مى‌برد تا نوبت به سلمان رسيد. عمر بن خطّاب به او گفت: بگو تو كيستى و پدرت كيست و اصل و نسبت چيست؟ سلمان گفت: من سلمان، فرزند بندۀ خدايم كه گمراه بودم و خداى عزّ و جل در پرتو وجود محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هدايتم نمود و بينوا بودم و خداوند به كمك محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مرا توانگر ساخت. برده‌اى بودم كه خداوند به بركت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آزادم كرد. اين بود نسب و حسب من. امام باقر عليه السّلام مى‌فرمايد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حالى كه سلمان هنوز مشغول گفتگو با آنها بود به نزدشان آمد. سلمان به حضرت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عرض كرد: يا رسول اللّه! من از دست اينان چه كشيدم! با آنها همنشين شدم و هر يك نژاد خود را بيان مى‌كرد و نژاد خود را بالا مى‌برد تا نوبت به من رسيد و عمر بن خطّاب به من گفت: تو كيستى و اصل و نسبت كدام است؟ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: تو در پاسخ چه گفتى؟ سلمان عرض كرد: گفتم:من سلمان پسر بندۀ خدايم كه گمراه بودم و خداى عزّ و جل در پرتو وجود محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هدايتم نمود، و بينوا بودم و خداوند به كمك محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مرا توانگر ساخت. برده‌اى بودم كه خداوند به بركت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آزادم كرد، و اين بود حسب و نسب من. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: اى قريشيان!حسب مرد، دين اوست و جوانمردى او اخلاق اوست و ريشه‌اش خرد اوست و خداوند مى‌فرمايد: « ..إِنّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى... »(پس از اشاره به آیه ی مذکور) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به سلمان فرمود: هيچ يك از اينها جز به تقوا بر تو برترى ندارند، و اگر تقواى تو بيش از آنها باشد تو از آنها برترى»[4]
در نگاه حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و پروردگارش جل جلاله و عظم شانه؛ اخلاق و دین داری تنها میزان برای سنجش شرافت و حسب یک فرد است، که آن هم با فخر فروشی همراه نیست. بلکه توام با تواضع و احترام به بندگان الهی معنا پیدا می کند.
نکته:
در ذیل بخش اول این ماده آماده است؛ «ضمناً عقیده صحیح، تنها تضمین برای رشد این شرافت از راه تکامل انسان می‌باشد[5].» در حقیقت این نکته اشاره به همان دیدگاه قرآنی دارد که فرمود: «گرامىترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست»[6]. یا آنجا که فرمود: «سوگند به عصر [كه] بىترديد انسان در زيانكارى بزرگى است؛ مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادهاند و يكديگر را به حق توصيه نموده و به شكيبايى سفارش كردهاند.[7] »در واقع تنها عامل سعادت بشر روی آوردن به اعمال صالح در سایه ی اعتقادات سالم است.
پی نوشت ها:
[1] کد خبر: 83895936
[2] اعلامیه حقوق بشر اسلامی/سایت حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران
[3] حجرات/آیه13.
[4] بهشت کافی، ج ۱ ص، ۲۲۷.
[5] علامیه حقوق بشر اسلامی/سایت حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران
[6] حجرات/آیه13.
[7] سوره عصر.
حقوق بشر تنها زمانی معنا پیدا می کند که شناخت کافی و لازم نسبت به بشر و راه سعادتش وجود داشته باشد. و هیچ کس به اندازه ی خالق بشر نسبت به او شناخت ندارد.