اقامه نمازهای هزار رکعتی، رسیدگی به خانواده‌های بی بضاعت و رسیدگی به حقوق همسران از شاخصه‌های مهم زندگی حضرت علی علیه‌السلام بوده است.
برخی با ایجاد این شبهه که کثرت همسران حضرت علی علیه‌السلام چگونه این فرصت را برای آن حضرت ایجاد می‌کرد تا به کارهای دیگری چون نمازهای هزار رکعتی، جنگ ها، کمک شبانه به فقرا نیز رسیدگی کند؟ این همه تناقض درباره حضرت علی علیه‌السلام چگونه قابل جمع بوده و سر منشأ آن کجاست که آن حضرت در یک شب هم به همسران از جهت زناشویی رسیدگی کند، هم از سر شب تا صبح به عبودیت و نمازهای هزار رکعتی برسد و هم‌زمان برای به فقرا نیز رسیدگی کند؟
در پاسخ به این شبهه می‌گوییم:
1. درباره تعداد همسران آن حضرت در روایات تاریخی اختلاف وجود دارد. بر خلاف آن چه ادعا شده، آن چه که درکتب تاریخی معتبر شیعه و سنی نقل شده امیر المومنین علیه السلام، در مجموع با ده زن ازدواج کرده و در هنگام شهادت نیز برای آن حضرت تنها چهارهمسر وجود داشته است.[1] شواهد تاریخی نشان می‌دهد نخستین همسر حضرت علی علیه‌السلام، فاطمه زهرا سلام الله علیها بوده و آن حضرت تا زمانى که آن بانوی شریف در قید حیات بودند با کسی دیگر ازدواج نکرند.[2] پس از آن نیز ازدواج‌هایی که در طی زمان انجام گرفت با اهداف مختلفی همراه بوده است.
2. فلسفه ازدواج‌های آن حضرت مختلف بوده است، چنان که ازدواج آن حضرت با امامه به پیشنهاد حضرت زهرا سلام الله علیها و برای محافظت و مهربانی بیشتر به فرزندان بوده است. آن حضرت در آخرین لحظات عمر شریفشان از مهربانی امامه سخن گفته، به حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «يَا ابْنَ عَمِّ أُوصِيكَ أَوَّلًا أَنْ تَتَزَوَّجَ بَعْدِي بِابْنَةِ أُمَامَةَ فَإِنَّهَا تَكُونُ لِوُلْدِي مِثْلِي؛[3] ای پسرعمو! به تو سفارش می کنم بعد از من با اُمامَه ازدواج کنی؛ برای فرزندانم، همانند خود من است.» او 30 سال همسر حضرت علی علیه‌السلام بود و طبق قول مشهور آن حضرت از وی صاحب فرزندی نشد،[4] از این رو برای ازدیاد و استمرار نسل امامت با ام البنین سلام الله علیها ازدواج نمود. ثمره این ازدواج تولد چهار فرزند مؤمن و شجاع بود که همه در کربلا به شهادت رسیدند.[5] ازدواج با لیلای نهشلی نیز با هدف نزدیکی روابط با قبیله نهشل که از جایگاه والایی نزد عرب برخوردار بوده، صورت گرفت.[6]
3. برخلاف آن چه ادعا شده بود، این ازدواج ها در طی سال های متمادی شکل گرفت و همسران حضرت همگی در یک زمان حضور نداشتند چنان که بعد از وفات حضرت زهرا سلام الله علیها با امامه و پس از فوت خوله مادر محمد حنفیه با لیلای نَهشَلی ازدواج نمود.
4. برخلاف ادعایی که شبهه کننده کرده، ما گزارشی نداریم که امام علی(علیه السلام) همه شب به فقرا رسیدگی کرده باشد، بلکه آنچه در منابع هست بردن نان و خرما برای این قشر ضعیف جامع بوده است.[6] طراحان شبهه با مسلم و قطعی فرض نمودن چیزی که مستندات تاریخی ندارد و تنها محاسبات خودشان بوده، به‌دنبال آن هستند تا اصل کمک به فقرا در سیره امام علی علیه السلام را زیر سوال برده و انکار کنند. برفرض که حضرت علی علیه‌السلام هر شب به درب خانه فقرا و ایتام رفته باشد، این هیچ منافاتی با رسیدگی به زنان خود از جهت عاطفی و نیز انجام نمازهای هزار رکعتی هر شب آن حضرت ندارد؛ زیرا نمازهای مستحبی بر خلاف نمازهای واجب را در راه نیز می‌توان بدون اقامه و با اشاره به سجده و رکوع انجام داد و شاید حضرت گاهی نمازهای شبانه خود را به این کیفیت اقامه می‌کرد.
5. کثرت عبادت و هزار رکعت نماز حضرت در هر شب مورد تأييد مورّخان است.[7] علامه مجلسی روایات متعددی را در رابطه با خواندن هزار رکعت نماز از آن حضرت ذکر کرده است. چنان که در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده: «على بن ابى طالب (علیه السلام) در آخر عمرش در هر روز و شب هزار ركعت نماز به جا مى‌آورد.[8] از طرف ديگر، نمازهاي مستحبي چنان‌که بیان شد مانند نمازهاي واجب نیست تا وقت گیر باشد بلکه آنها را می‌توان در هر مكان و به هر صورت ممكن، حتي در حال راه رفتن و خوابيدن انجام داد و می‌توان ركوع و سجود آنها را با اشاره سر و چشم و حتي بدون سوره و قرار گرفتن به طرف قبله انجام داد. علاوه بر این‌که نمازهای طولانی را نیز دیگران انجام می‌دادند و کار ممکنی بوده است چنان‌که ابوحنیفه پیشوای حنفی‌ها چهارصد رکعت، اسود بن یزید نخعی هفت‌صد رکعت و عبدالرحمان بن ابان در هر روز هزار رکعت نماز می‌خواند.[9] پس به جای آوردن هزار رکعت نماز عملی ممکن می‌باشد و نیازمند به صرف تمام و یا نصف وقت به آن نمی‌باشد. علامة اميني نیز از كسانی خبر می‌دهد كه گاهی در شب و گاهی در روز هزار ركعت نماز می‌خواند.[10]
از جمع‌بندی مطالب نتیجه می‌شود حضرت دارای همسران زیادی نبوده بلکه در تعداد همین زنانی که برای حضرت در منابع تاریخی ثبت شده نیز اختلاف وجود دارد. این ازدواج ها پس از شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و با اهداف خاصی شکل گرفت. کمک کردن مخفیانه حضرت به فقرا با نماز خواندن مستحبی و رسیدگی به همسران از باب عاطفه و زناشوئی قابل جمع و هیچ تعارضی بین آنها وجود ندارد.
پی‌نوشت
1. مولوی نیا، تاریخ چهارده معصوم، ج 1، ص 116.
2. مصباح المتهجد، ص 465؛ الامالی شیخ طوسی، ج 1، ص 38؛ خصال، ج 2، ص 412.
3. روضة الواعظین، ج 1، ص 151.
4. تاریخ دمشق، ج 4، ص 67؛ اعیان الشیعه، ج 3، ص 474.
5. محمدی ری شهری، دانش نامه اميرالمؤمنين (ع)، ج 1، ص 153.
6. ربيع الأبرار، ج 2، ص 598.
7. طبقات ذهبی، ج 1، ص 71؛ ابن جوزی، صفوة الصفوة، ج 2، ص 56.
8. بحارالانوار، ج 41، ص 17.
9. انساب الاشراف، ج ۵، ص ۱۲۰؛ البدایه و النهایه، ج ۸، ص ۷۰؛ شذرات الذهب، ج ۱، ص ۳۱۰.
10. الغدیر، ج ۵، ص 25 - 28.
رسیدگی عاطفی به همسران، عبودیت و فقر زدایی از خانواده‌های فقیر و بی سرپرست از شاخصه‌های مهم زندگی فردی حضرت علی علیه‌السلام بوده است. منابع تاریخی و حدیثی نشان می‌دهد آن حضرت در کنار عبودیت و نمازهای هزار رکعتی هر شب، رسیدگی هم‌زمان به خانواده‌های فقرا را در برخی شب‌ها نیز انجام می‌داد. ازدواج‌های حضرت با همسران مختلف با اهداف خاصی همراه بوده است. این ازدواج‌ها در طی سال‌های متمادی و پس از شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها صورت گرفته‌اند.