رجعت؛ آموزه ای اجتناب ناپذیر

یکی از عقاید مسلم و ضروری نزد شیعه، اعتقاد به رجعت، به معنای بازگشت است[۱] و منظور از آن زنده شدن عده‌ای از مردگان و بازگشت آنان به دنیا در دوران ظهور حضرت مهدی(علیه‌السلام) است.[2] امام صادق (علیه‌السلام) در مورد ضرورت رجعت فرمودند: «لَيْسَ‏ مِنَّا مَنْ‏ لَمْ‏ يُؤْمِنْ‏ بِكَرَّتِنَا؛[3] کسی که ایمان به رجعت نداشته باشد از ما نیست.» شک در رجعت، شک در قدرت خداست.

قرآن کریم برای کسانی که قدرت خدا را زیر سوال می‌برند، چنین مثال زده است: «کسی که آفرینش خودش را فراموش کرده بود استخوانی پوسیده را برداشت و سپس قسمتى از استخوان را نرم كرد و روى زمين پاشيد، و به پیامبر گفت: چه کسی این استخوان پوسیده بر باد رفته را زنده می‌کند؟ فكر مى‌‏كرد پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) هيچ پاسخى در برابر اين منطق نخواهد داشت. خدا فرمود: بگو کسی آن را زنده می‌کند که در روز نخست آن را ایجاد کرد.»[4] پس كسى كه داراى چنين قدرتى است زنده کردن مردگان برایش آسان خواهد بود؛ «أَعْلَم أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدير؛[5] بدان بدرستی که خدا بر هر چیزی قدرت دارد.»

رجعت از نگاه قرآن کریم
در قرآن کریم آیات زیادی دلالت بر رجعت دارد از جمله:

«وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِن کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن یُکَذِّبُ بِآیَاتِنَا فَهُمْ یُوزَعُونَ؛[6] روزى را که ما از هر امّتى گروهى را از کسانى که آیات ما را تکذیب مى‌کردند، محشور مى‌‏کنیم و آن‌ها را نگه مى‌داریم تا به یکدیگر ملحق شوند.» در تفسیر این آیه حمّاد از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که به او فرمود: «مردم درباره آیه «ما از هر امتی گروهی را محشور می‌کنیم» چه می‌‌گویند؟ گفتم: می‌‌گویند: این آیه درباره قیامت است. فرمود: نه، این طور نیست؛ بلکه درباره رجعت است. مگر می‌شود خدای تعالی در قیامت از هر امّتی فوجی را محشور ‌‌کند و بقیّة آن امّت‌ها را رها ‌کند؟! با اینکه خودش فرموده است: وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً؛[7] آنان را محشور کردیم و اَحَدی را از قلم نینداختیم.»[8]
همچنین زنده شدن اصحاب کهف بعد از سیصد سال،[9] و زنده شدن عُزَیرنبی پس از یکصد سال[10] بر رجعت دلالت دارد. 

اشاره های اهل سنت به رجعت
در کتاب های اهل سنت مطالب زیادی در مورد زنده شدن مردگان وجود دارد که دلالت بر رجعت می‌کند. از جمله سخن عمر بن خطاب پس از رحلت پیامبر اسلام که مدعی شد پیامبر نمرده ‌است و به آسمان رفته و دوباره رجعت خواهد کرد. همین کلام دلیل بر پذیرفتن رجعت دارد. همچنین از بعضی اهل سنت به نقل از برخی از اصحاب علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، از جمله اصبغ بن نباته و ابوطفیل عامر بن واثله، قول به رجعت گزارش شده ‌است.[11] علاوه بر اینکه زمخشری از علماء اهل سنت در تفسیر کشاف با اشاره به زنده شدن دابة الارض می‌گوید: «دابة الارض» از صفا بیرون می‌آید در حالی که عصای موسی و خاتم سلیمان در دست اوست که مومن و کافر را مشخص می‌کند.[12] روایات شیعه او را همان امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) می‌داند.[13]

اما آیاتی که منکران رجعت به ظاهر آن استناد می‌کنند، مانند: آیه 99 سوره مومنون «حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلَّا؛ آن‌گاه که وقت مرگ هر یک از آن‌ها فرا رسد، در آن حال گوید: بارالها، مرا به دنیا بازگردان، تا شاید به تدارک گذشته عملی صالح به جا آورم. (به او خطاب شود که) هرگز نخواهد شد.» یا آیه 37 سوره فاطر، عموماتی است که آیات دلالت بر رجعت آنها را تخصیص می زند. به عبارت دیگر، اگر رجوع به دنیا محال باشد و برگشت‌ناپذیری به دنیا یک قاعده کلی و قضای حتمی خدا باشد، نباید حتی یک مورد نقض هم پیدا شود؛ در حالیکه موارد زیادی را قرآن نقل کرده و اتفاق افتاده است، پس برگشت‌ناپذیری یک قاعده کلی نیست و وقوع رجعت (بازگشت) ممکن است چون برگشت به دنیا واقع شده است.

نتیجه اینکه: اساس رجعت مورد قبول قرآن کریم است و بر اساس روایات، کسی که ایمان خالص داشته باشد و کسی که کفر محض باشد، رجوع می کند.[14]

پی نوشت
[1]. مفردات، ذیل واژه رجع.
[2]. رسائل المرتضی،ج۱، ص۱۲۵.
[3]. وسائل الشیعه، ج21، ص7.
[4]. سوره یس، آیات78-80.
[5]. سوره بقره، آیه259.
[6]. سوره نمل، آیه 83.
[7]. سوره کهف، آیه47.
[8]. تفسیرقمی، ج 2ص30.
[9]. سوره کهف، آیه25.
[10]. سوره بقره، آیه259.
[11]. دانشنامه جهان اسلام، کیانیفرد، کلمه «رجعت»
[12]. کشاف، زمخشری، ج3، ص384.
[13]. تفسیر قمی، ج2، ص130.
[14]. همان، ص131.