عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه معصومین هم در قرآن و هم در روایات و کتاب‌های شیعه و سنی بیان شده است.
شبهه: خداوند در قرآن فرموده است نامه اعمال فقط در روز قیامت قابل مشاهده است اما شیعیان بر خلاف قرآن مدعی هستند امام هر هفته نامه اعمال را می‌بیند!
پاسخ:
بر خلاف آنچه که دشمنان تشیع گفته‌اند در قرآن به صراحت اشاره شده است که قبل از روز قیامت پیامبر و مومنین شاهد اعمال انسان‌ها خواهند بود. همچنین عرضه اعمال بر پیامبر تنها عقیده شیعیان نیست بلکه علما و بزرگان اهل سنت نیز این مطلب را پذیرفته‌اند.
عرضه اعمال در قرآن
در آیه ۱۰۵ سوره توبه می‌خوانیم: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ بگو: عمل كنيد! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را میبينند! و به زودی، به سوى داناى نهان و آشكار، بازگردانده میشويد؛ و شما را به آنچه عمل می‌كرديد، خبر ميدهد!»
این آیه بیان می‌کند که علاوه بر خداوند پیامبر و مومنان شاهد اعمال بندگان هستند. همانطور که علامه طباطبایی توضیح داده است مقصود آیه مشاهده اعمال در همین دنیاست و به عرضه‌ای اعمال در آخرت مربوط نمی‌شود؛[۱] زیرا ابتدا مشاهده اعمال را ذکر می‌کند و پس از آن می‌گوید به زودی به سوی دانای نهان و آشکار باز خواهید گشت. یعنی مسئله مشاهده اعمال و عرضه‌ای آن بر پیامبر و مومنین در همین دنیا و قبل از آن که به سوی خداوند بازگردید اتفاق می‌افتاد.[۲]
نکته دیگر آن که مقصود آیه یک مشاهده عادی که در دنیا رخ می‌دهد و انسان‌ها از اعمال یکدیگر باخبر می‌شوند، نیست بلکه منظور مشاهده به گونه‌ای خاص و در واقع همان عرضه اعمال است؛ زیرا ابتدا باید توجه کرد آيه اطلاق دارد، و تمام اعمال را شامل مى شود و مى دانيم كه همه اعمال از طرق عادى بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) و مؤمنان آشكار نخواهد شد؛ چرا كه بيشتر اعمال خلاف در پنهانى و به طور مخفيانه انجام مى شود. اگر ما ادعا كنيم كه همه اعمال اعم از نيك و بد و يا غالب آنها بر همه روشن مى شود، سخنى بسيار گزاف گفته ايم.[۳]
علاوه بر این در پايان آيه آمده است: «فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ خداوند شما را در قيامت به آنچه عمل كرده ايد، آگاه مى سازد.» شكی نيست كه اين جمله تمام اعمال آدمى را اعم از مخفى و آشكار شامل مى شود، و ظاهر تعبير آيه اين است كه منظور از عمل در اول و آخر آيه يكى است. بنابراين آغاز آيه نيز همه اعمال را چه آشكار باشد چه پنهان باشد شامل مى شود، و شكی نيست كه آگاهى بر همه اينها از طرق عادى ممكن نيست. به تعبير ديگر پايان آيه از جزاى همه اعمال سخن مى گويد، آغاز آيه نيز از اطلاع خداوند و پيامبر و مؤمنان نسبت به همه اعمال بحث مى كند.[۴]
همچنین تكيه روى مؤمنان در صورتى صحيح است كه منظور همه اعمال و از طرق غير عادى باشد، و الا اعمال آشكار را هم مؤمنان مى بينند و هم غير مؤمنان.[۵] بنابراين آگاهى پيامبر(صلی الله علیه و آله) و مؤمنان از اعمال مردم بايد از طرق غير عادى و به تعليم الهى باشد.
از اينجا ضمنا اين نكته روشن مى شود كه منظور از مؤمنان در اين آيه تمام افراد با ايمان نيست، بلكه گروه خاصى از آنها است كه به فرمان خدا از اسرار غيب آگاهند؛ يعنى جانشينان راستين پيامبر(صلی الله علیه و آله).[۶]
عرضه اعمال در روایات اهل سنت
در روایات اهل سنت نیز مسئله عرضه اعمال مطرح شده است. از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در کتب اهل سنت نقل شده است: «تُعْرَضُ علی أعمالُكم كلَّ خمیسٍ، فما كانَ مِن حسنٍ حمدتُّ اللهَ علیهِ، وما كانَ مِن ذنبٍ استَوهبتُ لكم ذُنوبَكم؛[۷] اعمال شما هر پنجشنبه بر من عرضه می‌گردد؛ پس در مقابل هر عمل نیکی از شما خداوند را سپاس می‌گویم و در برابر هر گناهی که از شما می‌بینم برایتان از خداوند طلب آمرزش می‌کنم.»
طبق این روایت اعمال بندگان هر پنجشنبه بر ایشان عرضه میشود. علمای بزرگی از جمله سیوطی در خصائص الکبری[۸]، هیثمی در مجمع الزوائد[۹] و زرقانی در شرحش[۱۰] این مسئله را پذیرفته و این روایت را صحیح دانسته‌اند.
عرضه اعمال در روایات اهل بیت
در روایات شیعه نیز به این مطلب تصریح شده است. امام صادق درباره آیه «فسیری الله عملکم و رسوله و المومنون...» که در ابتدا به آن اشاره کردیم می‌فرماید: «هُوَ رَسُولُ اللَّهِ وَ الْاَئِمَّةُ تُعْرَضُ عَلَیْهِمْ اَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَ خَمِیسٍ؛[۱۱] منظور از مؤمنون رسول خدا و ائمه هستند که اعمال بندگان هر روز پنجشنبه بر آنها عرضه میشود.»
نتیجه
با بررسی قرآن و روایات شیعه و اهل سنت مشخص شد عرضه اعمال بر پیامبر و ائمه معصومین قبل از قیامت امری مسلم و قطعی است.
پی‌نوشت
[۱] ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۵.
[۲] همان.
[۳] تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۲۸.
[۴] همان.
[۵] همان.
[۶] همان.
[۷] المخلصیات، ج۳، ص۲۳۷ و طبقات الکبری، ج۲، ص۱۲۹.
[۸] خصائص الکبری، ج۲، ص۴۹۱.
[۹] مجمع الزوائد، ج۹، ص۲۴.
[۱۰] شرح زرقانی، ج۲، ص۹۷.
[۱۱] بصائرالدرجات، ص۴۴۷.
بر خلاف آنچه که دشمنان تشیع گفته‌اند در قرآن به صراحت اشاره شده است که قبل از روز قیامت پیامبر و مومنین شاهد اعمال انسان‌ها خواهند بود. همچنین عرضه اعمال بر پیامبر تنها عقیده شیعیان نیست بلکه علما و بزرگان اهل سنت نیز این مطلب را پذیرفته‌اند.