دو دليل زيبا بر اثبات وجود خدا، از زبان امام صادق (عليه‌السلام)

شیخ کلینی (رحمه‌الله) در کتاب ارزشمند «کافی» روایاتی از مناظرات امام صادق (علیه‌السلام) با منکران خداوند متعال که در آن زمان «زندیق» گفته می‌شدند را نقل کرده است؛ در یکی از این مناظرات، مردی از «مصر» به خدمت حضرت آمدند تا در مساله «وجود خداوند متعال» با ایشان مناظره کند، این مناظره بدین شرح است:

هشام بن حكم می‌گويد: در شهر «مصر» زنديقى بود كه سخنانى از امام صادق (عليه‌السلام) را شنیده بود، او برای مباحث و منظره با حضرت به مدينه آمد؛ اما زمانی که او آمد، حضرت در مکه حضور داشتند، لذا به مکه آمد تا حضرت را بییند. ما با حضرت صادق (عليه‌السلام) مشغول طواف خانه خدا بوديم كه او آمد، نامش «عبد الملك» و كينه‌اش «ابو عبد اللَّه» بود، در حال طواف شانه‌اش را به شانه امام صادق (عليه‌السلام) زد، حضرت فرمود: نامت چيست؟ گفت نامم: عبد الملك، (بنده سلطان). حضرت فرمود: كنيه‌ات چيست؟ گفت: ابو عبد اللَّه (پدر بنده خدا). حضرت فرمود: اين ملكى كه تو بنده او هستى؟ از ملوك زمين است يا آسمان، هم‌چنین به من بگو پسر تو، بنده خداى آسمان است يا بنده خداى زمين(او خاموش ماند).

هشام می‌گوید: به زنديق گفتم چرا جوابش را نمی‌دهی؟ اما او از سخن من ناراحت شد. امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: چون از طواف فارغ شدم نزد ما بيا، زنديق پس از پايان طواف امام، آمد و در مقابل آن حضرت نشست و ما نیز به دور حضرت حلقه زدیم. امام به زنديق فرمود: «قبول دارى كه زمين زير و زبرى دارد؟ گفت: آرى فرمود: زير زمين رفته‌اى؟ گفت: نه، فرمود: پس چه مي‌دانى كه زير زمين چيست؟ گفت: نمي‌دانم، ولى گمان مي‌كنم زير زمين چيزى نباشد! امام فرمود: گمان درماندگى است، نسبت به چيزى كه به آن يقين نداری. سپس فرمود: به آسمان رفته‌اى؟ گفت: نه: فرمود: مي‌دانى در آن چيست؟ گفت: نه، فرمود: شگفتا از تو كه نه به مشرق رفته‌ای و نه به مغرب، نه زیر زمين را دیده‌ای و نه به آسمان رفته‌ای، و نه از آن گذشتى تا بدانى پشت آسمان‌ها چيست، با اين حال آن‌چه را که در آن‌ها است (نظم و تدبيرى كه دلالت بر صانع حكيمى دارد) منكر گشتى، مگر عاقل چيزى را كه نفهميده انكار می‌كند؟!

زنديق گفت: تا حال كسى غير از شما با من اين گونه سخن نگفته است، امام فرمود: بنابراين تو در اين موضوع شك دارى كه شايد باشد و شايد نباشد! گفت: شايد چنين باشد. امام فرمود: اى مرد كسى كه نمی‌داند، بر آن‌كه می‌داند برهانى ندارد، نادان را حجتى نيست. اى برادر اهل مصر از من بشنو و درياب که ما هرگز درباره خدا شك نداريم، مگر خورشيد و ماه و شب و روز را نمی‌بينى كه به زیبایی می‌چرخند، و برای این چرخش نیز ناچار و مجبورند اگر قوه رفتن دارند؟ پس چرا برمي‌گردند، و اگر مجبور و ناچار نيستند چرا شب روز نمي‌شود و روز شب نمي‌گردد؟ اى برادر اهل مصر به خدا آن‌ها براى هميشه ناچارند و آن‌كه ناچارشان كرده از آن‌ها فرمان‌رواتر و بزرگ‌تر است. زنديق گفت: راست گفتى، سپس امام (عليه السلام) فرمود: اى برادر اهل مصر به راستى آن‌چه به آن گرويده‌ايد و گمان می‌كنيد كه «دهر»(دنیا) است، اگر مردم را مي‌برد چرا آن‌ها را بر نمی‌گرداند و اگر برمي‌گرداند چرا نمی‌برد؟ اى برادر اهل مصر همه ناچارند، چرا آسمان افراشته و زمين نهاده شده چرا آسمان بر زمين نيفتد، چرا زمين بالاى طبقاتش سرازير نمي‌گردد و به آسمان نمی‌چسبد و كسانى كه روى آن هستند نابود نمی‌شوند». با این بیانات امام (علیه‌السلام) زنديق ايمان آورد و گفت: خدا كه پروردگار و مولاى زمين و آسمان است، آن‌ها را نگه داشته است.(1)

در این مناظره، حضرت دو دلیل زیبا بر وجود خداوند متعال ارائه می‌کند:

1- حركت منظم و رفت و برگشت كواكب و سيارات، دلالت می‌کند بر این‌که آن‌ها  آفریننده‌ای با اراده و مختار دارند؛ زيرا اگر صانع با شعورى نداشته باشند حركات آن‌ها يا به طبيعت خود آن‌هاست، يا به اراده و شعور خودشان که هر دو باطل است. زيرا حركت طبيعى همیشه به يك طرف متوجه است و يك اقتضاء را دارد مانند جسم سنگين كه هميشه به پائين ميل می‌كند و جسم سبك مانند دود و بخار که هميشه به بالا می‌رود و هيچ گاه برعكس نمی‌شود و چون حركت سيارات آسمان دورى و رفت و برگشتنی است، پس طبيعى نيست. این حرکت به اراده خودشان هم نيست؛ زيرا شخص با اراده، نشاط و كسالت دارد، گاهی تند و گاهی كند مي‌رود و گاهى هم مي‌ايستد در صورتى كه حركت سيارات بر يك نظم معين و دائمى است پس‏ چاره نداريم جز اين‌كه بگوئيم آن‌ها مجبورند و با فرمان قدرتى برتر اداره مي‌شوند.

2- تمام موجودات جهان از زمين و آسمان و آن‌چه در آن‌ها است با نظم و ترتيب و حكمت و طبق مصلحت و براى ادامه زندگى خلق شده است و در هيچ گوشه جهان بی‌نظمى و اختلال ديده نمي‌شود، هيچ گاه آسمان به طرف زمين حركت نمی‌كند و زمين به طرف آسمان نمي‌رود، اين نظام متقن و محكم جهان جز با تدبير و تسخير پروردگار زنده حكيم و قادر و قاهر امکان پذیر نیست.(2)

(1). شیخ کلینی، الكافي ج : 1 ص72.

(2). اصول كافی، ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص95.