اسلام؛ دین جنگ یا صلح؟

جنگ‌ و صلح‌ دو وضعيت‌ كاملا متمايز از يکديگرند كه بر هركدام‌ آثار خاص‌ و قواعد حقوقي‌ ويژه‌اي‌ مترتب‌ است‌ و‌ پيشينه‌اي‌ به‌ اندازه تاريخ‌ بشريت‌ دارند. حکومت‌هاي اسلامي‌ در دوران‌ تاسيس‌ و استقرار كامل‌ اسلام‌، با حکومت هاي ساير اديان‌ و ملل‌ غيرمسلمان‌، روابط سياسي‌ ـ حقوقي‌ برقرار كرده و ارتباطات‌ ديپلماتيک داشته‌اند.
حال این سوال پیش می آید که آيا در روابط كشورهاي ‌اسلامي با ملل‌ غيرمسلمان‌، اصل‌ اوليه‌، جنگ‌ است‌ يا صلح‌؟

اسلام؛ دین صلح یا جنگ؟
اینکه اسلام دین صلح است یا جنگ، همیشه محل نزاع و اختلاف بوده است. اگر كسي بپرسد آيا اسلام دين صلح است يا دين جنگ، ما چه بايد جواب بدهيم؟
برای دریافت پاسخ این سوال به قرآن رجوع مي كنيم. مي بينيم در قرآن، هم دستور جنگ رسيده و هم دستور صلح.

آيات زيادي راجع به جنگ با كفار و مشركين داريم، مانند: «وَ قاتِلوا في سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلونَكُمْ وَ لا تَعْتَدوا؛[1] و در راه خدا با كسانى كه با شما مى ‏جنگند بجنگيد ولى از اندازه درنگذريد.»

آيات ديگري نیز در باب صلح وجود دارد: «وَ انْ جَنَحوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها؛[2] و اگر به صلح گراييدند تو [نيز] بدان گراى.»  پس اسلام دين كداميك است؟

اصالت جنگ وصلح
در مورد هریک از اصالت جنگ و صلح ادله ای آورده شده است.
عده ای قائل به اصالت جنگ شده و بیان می کنند؛ جنگ ابتدایى با مشرکان و اهل کتاب را در صورتى که شرایط تحقّق یابد، واجب است تا بدین وسیله مشرکان اسلام بیاورند و اهل کتاب نیز یا اسلام بیاورند یا جزیه بپردازند؛ هر چند آنان با مسلمانان خصومت نورزند، مانع دعوت و تبلیغ اسلامى نگردند و به زیردستان و مستضعفان ظلم و ستم نکنند. آیاتی از قرآن را دلیل می آورند که فرمان جهاد و جنگ بر علیه دشمنان اسلام می دهند به عنوان نمونه:«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفّارَ وَ الْمُنافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ؛[3]اى پیامبر با کفار و منافقین جهاد کن و بر آنان سخت بگیر، و جایگاهشان دوزخ است و چه بد سرانجامى است.»

در مقابل آنهایی هم که معتقدند حکم جهاد منسوخ شده یا جهاد مستحبّ است نه واجب و یا تنها، جهاد دفاعى مشروع است، قائل به اصالت صلح می شوند و ادله ای از قرآن می آورند مانند: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛[4] و اگر به صلح گراییدند، تو [نیز] بدان گراى و بر خدا توکل نما که او شنواى داناست.»

جمع بین دو قول
آن چه علت حاکمیّت و نظام کفر و شرک است نه کافران و مشرکان. از این رو، مى توان گفت که اسلام با غیر مسلمانان از آن جهت که غیر مسلمان اند، خصومت ندارد و آنان را در آفرینش برادر مسلمانان مى داند و معتقد به اخوّت انسانى است ـ در برابر اخوّت ایمانى که میان مسلمانان قائل است ـ و اساس روابط مسلمانان و غیر مسلمانان را بر صلح و همزیستى مسالمت آمیز بنیان مى نهد، ولى با نظام کفر و شرک و پیشوایان کفر و شرک، سر سازش ندارد و قاعده اولیه را جنگ مى داند.
این سخن بدان معنا نیست که اسلام براى رفع حاکمیّت کفر و شرک، ابتدا به جنگ دست مى زند، بلکه در نخستین گام، پیشوایان کفر و شرک را نیز با شیوه هاى مسالمت آمیز به پذیرش خود فرا مى خواند تا از رهگذر گزینش داوطلبانه آن، هم خود به سعادت جاودان رهنمون گردند و هم بدون جنگ و خونریزى، هدف مسلمانان ـ یعنى گسترش حاکمیت دین خدا ـ تحقّق یابد.[5]

جنگ و صلح بر پایه عزت
 بعد از این که اصل در جنگ یا صلح مشخص شد در کنار این باید مصالحی دیگر را نیز در نظر گرفت مانند: حفظ عزت مسلمانان؛ زیرا در جامعه اسلامی، طبق آیه قرآن عزت با خدا و رسول است.[6]
در نتیجه هر تصمیمی، چه جنگ و چه صلح، باید مبتنی بر عزت باشد. هر آنچه که عزت مسلمین را لکه دار کند و سبب ذلت بشود، پذیرفتنی نیست؛ از این‌رو یک وقت زنده ماندن عزت است، یک وقت شهید شدن عزت است.
اینکه سران خیانتکار برخی کشور‌های عربی بدون هیچ شرطی با رژیم صهیونیستی صلح می‌کنند، این ربطی به اسلام ندارد؛ چون ثمره آن عزت نیست. به همین دلیل امت اسلامی با آن مخالف است و واکنش نشان می‌دهد و اصلاً آن را به رسمیت نمی‌شناسد. از سوی دیگر همان کشور‌ها در یمن مردم بی گناه را می‌کشند و به صغیر و کبیر رحم نمی‌کنند، این هم برگرفته از اسلام نیست؛ زیرا هم تجاوز است و هم ظلم می‌باشد و این با قرآن و سیره نبوی مطابقت ندارد.

پی نوشت
[1] سوره بقره، آیه190.
[2] سوره انفال، آیه61.
[3] سوره توبه، آیه73.
[4] سوره انفال، آیه61.
[5] أمالی شیخ طوسی، ص 57، ح 81.
[6] سوره منافقون، آیه8.