راهبرد تعامل با بیگانگان در نگاه قرآنی آیت الله طالقانی

بدون شک یکی از استوانه‌های انقلاب اسلامی آیت الله سید محمود طالقانی است. روحانی خستگی‌ناپذیری که از ۱۳۱۸ فعالیت خود را آغاز کرد و همواره در جبهه مقدم مبارزه علیه استعمار قرار داشت. چه آن زمان که همراه با آیت‌الله کاشانی برای ملی شدن صنعت نفت تلاش می‌کرد، چه بعدها که با همراهی امام خمینی ریشه استکبار و استعمار آمریکایی را از کشور عزیزمان ریشه کن کرد.[۱]

توجه به قرآن، شاخصه رهبران انقلاب
یکی از ممیزات و شاخصه‌های رهبران انقلاب اسلامی ایران توجه و آشنایی عمیق با قرآن است. از آیت‌الله سید علی خامنه‌ای که جلسات تفسیر خود را در مسجد امام حسن (علیه‌السلام) مشهد شروع می‌کند و حاصل آن کتاب پربرکت «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» است تا استاد شهید مطهری که از نگاه‌های عمیق قرآنی مرحوم علامه طباطبایی در پیشبرد مباحث اسلامی و فکری خود بهره می‌برد. این منش و سیره در آیت الله طالقانی نیز جریان داشت. در دورانی که به گفته خودش «گفتن تفسیر قرآن نوعی کفر بود.»[۲] دردمندانه و هوشیارانه به تفسیر قرآن پرداخت.
ایشان دلسوزانه از مهجوریت قرآن فریاد می‌زند: «شما را به خدا بیایید قرآن را، از دست عمال اموات بیرون بیاوریم. ببینید که این کتاب حیات، کتاب حرکت، کتاب قدرت، کتاب هدایت و کتاب ایمان به چه سرنوشتی در میان ما دچار شده است. باید در مرحله اول مسلمانان، خود، به هدایت قرآن هدایت شوند و آن را از گوشه‌ قفسه‌ها و سرقبرها و از مجالس ختم و از زوایای انزوا و مهجوریت خارج کنند.»[۳]‌

قرآن در صحنه
برداشت از قرآن برای حرکت و زندگی اجتماعی و سیاسی، مهم‌ترین شاخصه نگاه ایشان است. این همان نوع نگاهی است که در آن زمان به شدت مورد نیاز بود. شهید بهشتی در این‌باره می گوید: «هم اکنون ما در عصری هستیم که نیاز فراوان داریم به اینکه بدانیم موضع قرآن در برابر مسائل  اجتماعی و نیازهای اجتماعی چیست.»[۴] نگاه جدید آیت‌الله طالقانی به قرآن سبب شد که جوانان بسیاری پیرامون ایشان گردآیند. شهید نواب صفوی، شهید چمران و شهید رجایی از جمله شاگردان حلقه‌ قرآنی ایشان بودند که هر کدام بعدها با الگوگیری از راه استاد خود به مبارزه با استعمار و ظلم پرداختند.[۵]

عدم اعتماد به دشمن
یکی از اصول اساسی که برای آیت الله طالقانی در اثر نگاه عمیق اجتماعی و سیاسی به قرآن ایجاد شد، عدم اعتماد به دشمن است. سابقه مبارزات طولانی ایشان با استکبار و حضور در نهضت ملی شدن صنعت نفت، همراه با تأملات دقیق ایشان در آیات قرآن سبب شد تا ایشان هیچ‌گاه نگاهش به غرب و دشمنان اسلام معطوف نگردد و همواره به دنبال استفاده از ظرفیت‌های داخلی باشد. یکی از موارد اختلاف ایشان با نهضت آزادی در مورد نوع نگاه ایشان به آمریکا بود.
آیت‌الله طالقانی آمریکا را به عنوان یک جهانخوار متجاوز  فزونخواهی که بزرگ‌ترین خطر برای کشور محسوب می‌شود، تلقی می‌کرد، اما نهضت آزادی همانند جبهه ملی معتقد بود که ما بدون کمک آمریکا، اصلاً نمی‌توانیم نفس بکشیم. شاهد بر این مطلب موضع‌گیری سرسخت ایشان در مقابل سرمایه‌گذار‌ی‌ آمریکایی در ایران بود که منجر به دستگیری و به زندان افتادن ایشان شد در حالی که نهضت آزادی در آن مقطع اعتراضی نکرد.[۶] ایشان با اشاره به مصرف غلط درآمد‌های دولت شاه برای آبادانی کشور، از گدایی دولت شاه از شرق و غرب انتقاد کرده و می‌گوید: «شاه گدا، ملت گدا، نخست‌وزیر گدا، محصل گدا؛ و نتیجه‌اش این است که نخست‌وزیر کشکول گدایی به دست گرفته و با گردن کج کردن از شرق و غرب و دول بیگانه گدایی می‌کند و معلوم نیست این همه که کشکول‌ها را پر می‌کنند، به چه مصرف می‌رسانند.»[۷]

پرتوی از قرآن
مرحوم طالقانی در ذیل آیه ۱۱۸ سوره آل عمران: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِکُمْ لا یَأْلُونَکُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفی‏ صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد، از غير خود براى خويش دوست محرم راز نگيريد، آنها از هيچ فسادى درباره شما كوتاهى نمى‏ كنند، مشقت و رنج شما را دوست دارند، دشمنى از دهن‏‌هايشان (سخنانشان) پديدار است، و آنچه سينه‏ های شان پنهان مى‏ دارد بزرگتر است. ما براى شما نشانه‏ ها (ى حال آنها) را روشن كرديم اگر مى‏ انديشيد.»
هشدار می‌دهد که نباید مسئولان کشور افراد بیگانه و وابسته به خارج را به عنوان مشاور خود انتخاب کنند. «اینان [مسئولان] نباید [عناصر بیگانه] را چه در داخل جامعه باشند یا خارج، آستر و پوشش زیرین و مستشار، در سازمان رهبری و روش و تدبیر امور خود گیرند.»[۸] ایشان معتقد است که اشخاص خارجی «‌اگر در درون و مغزهای رهبری و مسلمانان راه یابند و به عنوان بطانه گرفته شوند، می‌کوشند تا دستگاه رهبری و هماهنگی و رابطه آن را با مردم آشفته و مختل و دچار «خبل و درگیری و سختی«عنت» کنند.»[۹]
همچنین ایشان در ذیل آیه ۱۰۵ بقره: «ما يَوَدُّ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِكينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ اللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيم‏؛ افران اهل كتاب، و (همچنين) مشركان، دوست ندارند كه از سوى خداوند، خير و بركتى بر شما نازل گردد؛ در حالى كه خداوند، رحمت خود را به هر كس بخواهد، اختصاص مى‏ دهد؛ و خداوند، صاحب فضل بزرگ است.» به جایگاه و نقش کفار و بیگانگان در سست کردن نظام اسلامی پرداخته، می‌نویسد: «آفت پیکره زنده اسلامی که با روح ایمان به توحید بپاخاسته و در میان احکام شریعت محکم مصنویت یافته، مشرکین و کفر پیشگان اهل کتابند.»[۱۰] ایشان هشدار می دهد که بیگانگان و خارجی‌ها تنها به دنبال سست کردن استقلال اسلامی هستند: «کفرپیشگانی که حد و سد و استقلال اسلامی را مانع هواها و بیداد‌گری‌های خود می‌بینند می‌کوشند تا پا‌یه‌های استقلال ایمانی مسلمانان را سست کنند و در حدود الهی رخنه نمایند و درب هر خیری را بر روی مسلمانان ببندند.»[۱۱]
نگاه به قرآن و توجه به دستورات و برنامه‌های راهبردی آن نقش پررنگی در پیشبرد انقلاب اسلامی و ایستادن در مقابل ابرقدرت‌های جهان دارد. مسئله‌ای که در زمان گذشته به خوبی از سوی بزرگانی مانند مرحوم طالقانی درک و اجرای می‌شد اما متاسفانه امروز برخی از سردمداران جریانات سیاسی که تا چندی پیش مسئولیت‌های بزرگی داشتند، نگاه‌های قرآنی رهبران انقلاب را فراموش کرده‌ و برای پیشبرد جامعه اسلامی نگاه‌شان به سمت و سوی بیگانگان و استعمار شرق و غرب معطوف شده است.

پی‌نوشت
[۱] کتاب از «از آزادی تا شهادت».
[۲] همان، ص۵۴.
[۳] قرآن و روش هدایتی آن، چاپ شده در کتاب گفتار ماه در نمایاندان راه راست، دین ج۳،ص ۵۴.
[۴] روش برداشت از قرآن، انتشارات حزب جمهوری اسلامی، ص۲۷.
[۵] تبیین رسالت برای قیام به قسط، بنیاد فرهنگی آیت‌الله طالقانی، ص ۵.
[۶] گفتگو با سید حمید روحانی، نشریه شاهد یاران شهریور ۱۳۸۶، شماره ۲۲.
[۷] آیت الله طالقانی به روایت اسناد. ص ۱۱۵.
[۸] پرتوی از قرآن، ج۵، ص۳۰۰.
[۹] همان.
[۱۰] همان، ج۱،ص۲۵۹.
[۱۱] همان.