فرزندان امام رضا(ع)

پرسش: امام رضا(علیه السلام) چند فرزند داشتند. آیا در کتابی خواندم که امام رضا علیه السلام دختری هم داشت، چرا از او یاد نمی کنند؟

پاسخ: 

امام جواد(علیه السلام) یگانه فرزند امام رضا(علیه السلام) است و حضرت به جز او فرزندى نداشت.(1)
اصلى ترین منابع شیعه، بر تنها یادگار و بازمانده امام رضا (علیه السلام)، یعنى امام جواد (علیه السلام) تاکید دارند؛ شیخ مفید در الارشاد مى نویسد:
«مضى الرضا بن موسى علیه السلام ولم یترک ولداً نعلمه الا ابن الامام بعده ابا جعفر بن محمد على علیهما السلام و کانت سنه الیوم وفاه ابیه سبع سننین و اشهراً(2)؛ امام رضا (علیه السلام) از دنیا رفت و تا آنجا که ما می دانیم فرزندى از او جز حضرت امام محمد تقى(علیه السلام) باقى نمانده بود و سن شریف او در روز وفات پدر، هفت سال و چند ماه بود».
ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم طبرى، از علماى قرن چهارم مى گوید: «تنها فرزند آن حضرت امام محمد تقی بوده است»(3).
اما دو شخصیت سنى، بنام هاى سبط بن جوزى(4) و فخر رازى(5) و همچنین دو عالم شیعى چون ابن خشاب(6) و اربلى(7) مدعى اند که امام 5 پسر و یک دختر داشته است؛ به نام هاى محمد تقى، حسن، حسین ، جعفر، ابراهیم و عائشه. البته فخر رازى بجاى ابراهیم، جعفر عائشه، از على، موسى و فاطمه نام مى برد.
افرادى نیز از دو فرزند پسر، به نام هاى محمد (جواد) و حسین(8) و یا محمد و موسى(9) یاد مى کنند.
مرحوم شیخ عباس قمى نیز با استناد به وجود روایتى از «فاطمه بنت الرضا»(10) وجود دخترى به این نام را احتمال داده و مدعى است : «امام در زمان شهادت تنها یک پسر (امام محمد تقى) را دارا بوده است و باز با شواهدی قائل است که حضرت رضا دخترى داشته است به نام فاطمه، ایشان با تکیه بر برخى کتاب انساب، البته بدون ذکر نام آنها، فاطمه راهمسر محمد بن جعفر بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر ابن ابیطالب مى داند(11).
در این باره چند نکته لازم به ذکر است:
1. ادعا وجود فرزندانى جز فرزند امام جواد(علیه السلام)، با مطالب مندرج در منابع اصیل شیعى منافات دارد.
2. ممکن است افرادى که به عنوان فرزندان امام رضا(علیه السلام) مطرح هستند، از نوادگان ایشان تلقى شوند.
3. اربلى در جاى دیگر کتاب خود، بر یکى بودن فرزند امام تصریح دارد(12). او همچنین از این سخن امام رضا(علیه السلام) یاد مى کند که فرمود : جز یک نفر، فرزندى نخواهم نداشت.(13)
4. گذرادن نام عائشه براى دختران خود، در سیره معصومان (علیه السلام) وجود نداشت.
5. ممکن است امام، پسران و دخترى بنام فاطمه داشته باشد، لیکن در هنگام شهادت، تنها امام محمد تقی(علیه السلام) تنها یادگار امام باشد و دیگر فرزندان در دوره حیات امام، از دنیا رفته باشند. یک گزارش تاریخى، از تعزیت بلاذرى (متوفى 279ق) به امام، درباره درگذشت فرزندش، حکایت مى کند.(14)
پی نوشت ها:
1) صدوق، عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 250؛ الارشاد، ج 2، ص 271؛ اعلام الورى، ص 344؛ طبرسى، تاج الموالید(مجموعه نفیسه)، ص 192، ص 127؛ المناقب، ج 4، ص 376.
2) الارشاد، ج 2، ص 271.
3) دلائل الامامه، ص 184.
4) تذکره الخواص ص 258.
5) الشجره المبارکه، ص 77.
6) ابن خشاب، موالید الائمه و وفیاتهم(مجموعه نفیسه)، ص 192.
7) کشف الغمه فى معرفه الأئمه ج 2، ص 284.
8) جمهره انساب العرب، ص 62.
9) العدد القویه، ص 294.
10) ر.ک: بحارالانوار، ج 68، ص 388.
11) منتهى الامال، ج 2، ص 549.
12) کشف الغمه، ج 2، ص 332
13) کشف الغمه، ج 2، ص 302.
14) نهایت الارب، ج 5، ص 168.

منبع: پرسمان دانشگاهیان