آیا واژه «سلم» و «صلح» هم معنا هستند؟
معنای «سِلم» در فرهنگ قرآن چیست و چه ارتباطی با واژه «صلح» و «اصلاح» دارد؟
پاسخ:
در قرآن کریم، 140 بار از مشتقات واژه «سلم» استفاده شده است، اهل لغت در معنای این واژه اختلاف دارند. برخی می‌گویند «سِلم» به کسر «سین» به معنای «صلح» بوده، و به فتح «سین» معنایش «تسلیم» و «اطاعت» است. بعضی گفته‌‌اند به فتح «سین» معنایش صلح، و به کسر «سین»، «اسلام» است.[1]
راغب اصفهانی می‌گوید: «السَّلَامُ و السِّلْمُ و السَّلَمُ»؛ یعنی صلح.[2] «سلم القومُ»؛ یعنی آن قوم با هم آشتى و توافق کردند.[3]
با توجه به اختلاف معنای «سلم» نزد لغت‌شناسان، مفسران نیز با توجه به کاربرد این واژه در آیات مختلف، در معنای آن نظریات مختلفی ارائه کرده‌اند. بنابر این آنجا که قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّة».[4]
1. برخی معتقدند؛ از مفهوم این آیه چنین استفاده می‌شود که صلح و آرامش تنها در پرتو ایمان امکانپذیر است، و تنها با تکیه بر قوانین مادى هرگز جنگ، ناامنى و اضطراب از دنیا بر چیده نخواهد شد؛ زیرا عالم ماده، و علاقه به آن، همواره سرچشمه کشمکش‌ها و درگیری‌ها است، و اگر نیروى معنوى ایمان، آدمى را کنترل نکند، صلح غیر ممکن است، بلکه می‌توان گفت از دعوت عمومى این آیه که همه مؤمنان را بدون استثناء از هر زبان و نژاد و منطقه جغرافیایى و قشر اجتماعى، به صلح و صفا دعوت می‌کند، استفاده می‌شود که در پرتو ایمان به خدا، تشکیل حکومت واحد جهانى که صلح در سایه آن همه جا آشکار گردد، امکانپذیر است.[5]
2. گروهی بر آنند؛ اصل کلمه «سلم» از انقیاد(اطاعت) است. آنجا که خداوند می‌فرماید: «إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ».[6] اسلام نیز به جهت تسلیم شدن، اسلام نامیده شده است. اما غلبه در صلح و ترک جنگ پیدا کرد. البته صلح نیز بازگشت به تسلیم و انقیاد دارد؛ چرا که در سایه صلح و سازش است که هر فردی در کنار دیگری با مسالمت و بدون درگیری زندگی می‌کند.[7]
3. عده‌ای می‌گویند «ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ»، «سلم» به کسر و فتح، قرائت شده و به معناى صلح است. و مقصود از ایمان که در ابتدای آیه آمده، اسلام است که با بیعت عمومى و قبول دعوت ظاهرى به دست می‌آید. و مقصود از سلم، ولایت و بیعت خصوصى و قبول دعوت باطنى است، و این معنا، «سلم» نامیده می‌شود؛ چون کسى که به سبب پذیرش دعوت باطنى و قبول ولایت در ایمان حقیقى داخل شده، به تدریج براى او صلح کلّى با همه موجودات حاصل می‌شود، و با هیچ‌یک از آنها در هیچ چیز منازعه نمی‌کند.[8]
بنابر این با دقت در آنچه که بیان شد، به نظر می‌رسد واژه «سلم» و «صلح» از نظر معنایی نزدیک به هم بوده، و در فرهنگ قرآن کاربرد یکسان دارند. این معنا از بسیاری از آیات قرآن قابل برداشت است؛ مانند: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛[9]و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآى و بر خدا توکّل کن، که او شنوا و دانا است.
البته همان‌گونه که بیان شد، واژه «سلم» گستره معنایی بیشتری دارد.
پی نوشت:
[1]. ابوالفتوح رازى، حسین بن على، قروض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج 3، ص 163، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ش.
[2]. راغب اصفهانی، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، المفردات فی غریب القرآن، ص 421، دمشق، بیروت، دار العلم دار الشامیه، چاپ اول، 1412ق.
[3]. مهیار، رضا، فرهنگ أبجدی عربی- فارسی، متن، ص 58، واژه «سلم».
[4]. بقره، 208.
[5]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 82، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374ش.
[6]. بقره، 131. «و پروردگارش به او گفت: تسلیم شو. گفت: من در برابر پروردگار جهانیان تسلیمم».
[7]. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 5، ص 352، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، 1420ق.
[8]. گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج 1، ص 188، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
[9]. انفال، 61.
منبع: اسلام کوئست