نگاه کردن حضرت علی به ساق پای کنیزان

نگاه کردن حضرت علی به ساق پای کنیزان

روایتی از امام علی(علیه‌السلام) رسیده که حضرت هنگام خرید کنیزان، ساق پای آن‌ها را نگاه می‌کرده است. برخی از بزرگان به سند این روایت خدشه وارد کرده و آن را روایت معتبری نمی‌دانند.[۱]
و برخی دیگر نیز روایت را پذیرفته و براساس آن فتوا داده‌اند.[۲]

دشمنان حضرت این حدیث را نمونه‌ای از برخورد نامناسب اسلام با بردگان مطرح کرده و امام علی‌(علیه‌السلام) را به عنوان فردی که به دنبال کامجویی از کنیزان است معرفی می‌کنند.

صرف نظر از اعتبار یا عدم اعتبار این روایت، با بررسی سخنان و سیره امیرالمومنین‌(علیه‌السلام) و همچنین دقت در احکام و دستورات اسلام پیرامون برخورد با بردگان، نادرستی این اتهام به امام علی‌(علیه‌السلام) ثابت می‌گردد.

اصل روایت
در کتاب «قرب‌الاسناد» در مورد حضرت علی(علیه‌السلام) آمده است: «أَنَّهُ كَانَ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَبْتَاعَ الْجَارِيَةَ يَكْشِفُ عَنْ سَاقَيْهَا فَيَنْظُرُ إِلَيْهَا؛[۳] هر زمان که حضرت می‌خواست کنیزی بخرد ساق‌ پای او را بالا زده و به آن نگاه می‌کرد.»
این حدیث را مرحوم شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه نیز آورده است.[۴]

برده داری در اسلام
سزاوار است نخست توضیحی پیرامون جایگاه برده‌داری در اسلام بیان کنیم.
به نظر برخی دانشمندان به سبب واقعیات جامعه صدر اسلام و نیز مسئله اسیران جنگی کافر در اسلام، بردگی که جنبه‌ی رسمی داشت و از مهم‌ترین‌ نهادهای اجتماعی به شمار می‌رفت، یکسره نفی نشد، بلکه با تشریع احکامی درباره‌ی محدود کردن راه‌های برده گرفتن، رعایت حقوق مشروع و انسانی بردگان و تشویق و تاکید به آزادسازی برده، بردگی شکلی مطلوب و انسانی به خود گرفت و در مسیر محدودیت و زوال افتاد.[۵]

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) همواره با غلامان و خدمت‌کاران خود با مهربانی رفتار می‌کردند. با ایشان غذا می‌خوردند نشست و برخاست می‌کردند و در خوراک و پوشاک و مانند آن هیچ برتری برای خود قائل نبودند.[۶]

احکام و قوانین اسلامی نسبت به برده‌داری
اسلام نسبت به حقوق بردگان و کنیزان اهتمام فراوانی نشان داده است. احکام و قوانین دقیق اسلام پیرامون روابط انسان‌های آزاد و برده‌، زمینه بسیار مناسبی را برای حفظ حقوق انسانی برده‌ها فراهم کرده است.[۷]

از جمله آن که اگر صاحب برده نسبت به برده‌اش پاره‌ای از مجازات‌ سخت را انجام دهد، آن برده خود به خود آزاد می‌شود.[۸]

عدم جواز نگاه آلوده به کنیزان
یکی از احکام عادلانه و بشردوستانه اسلام نسبت به حقوق بردگان، عدم جواز نگاه آلوده به کنیزان است. به تصریح و تایید تمام فقهاء و دانشمندان شیعه نگاه همراه با قصد لذت جنسی به کنیزی که در اختیار شخص دیگری است جایز نمی‌باشد.[۹]

بنابراین نگاه آلوده به کنیزان حتی کنیزی که شخص قصد خرید آن را دارد جایز نبوده و کار حرامی است.

سیره و نگرش حضرت علی‌(علیه‌السلام) در برخورد با زنان
امیرالمومنین بدون شک بزرگترین الگوی ترک لذت‌های حرام دنیا و زندگی زاهدانه است. در سیره حضرت آمده است که از آغاز کردن سلام به زنان جوان پرهیز داشتند. امام درباره حکمت این رفتار خود فرمود: «ترس از آن دارم که تحت تاثیر صدای او واقع شوم و ضرر آن از ثوابی که از سلام می‌برم بیشتر شود.»[۱۰]

البته ائمه(علیهم‌السلام) معصوم هستند و این رفتار درسی برای سایر مسلمانان است. نباید تصور کنیم حضرت تحت تاثیر صدای زنان دچار اشتباه و خطا می‌شود.

آیا شخصی که با وجود عصمت و دوری از خطا، باز هم چنین دقتی دارد و به مسلمانان درس دوری از گناه می‌دهد، وسط بازار و جلوی دید همگان به خاطر کامجویی و شهوت‌طلبی به پای کنیزان نگاه می‌کند؟

برخورد امام(علیه‌السلام) با برده‌ها
مهربانی و لطف، سیره‌ی اساسی و برجسته امیرالمومنین(علیه‌السلام) در برخورد با بردگان بود. روزی حضرت با غلام خود قنبر برای خرید لباس به بازار می‌روند. حضرت پیراهن بهتر را برای قنبر می‌خرند و لباس ارزان تر را خود برمی‌دارند. حضرت نسبت به چرایی کار خود خطاب به قنبر می‌فرماید: «أَنَا أَسْتَحْيِي مِنْ رَبِّي أَنْ أَتَفَضَّلَ عَلَيْكَ لِأَنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ أَلْبِسُوهُمْ مِمَّا تَلْبَسُونَ وَ أَطْعِمُوهُمْ مِمَّا تَأْكُلُونَ؛[۱۱]

من از خدای خود شرم دارم که لباسی بهتر از تو بپوشم؛ زیرا رسول اکرم می‌فرمود: از آن چه خودتان می‌پوشید بر آن‌ها بپوشانید و از آن چه خود می‌خورید به آن‌ها غذا دهید.»

نسبت به کسی که چنین برخوردی با خادمان و بردگان خود دارد چگونه می‌توان تصور چنین کامجویی مسخره و مضحکی را در بازار داشت؟

آیا راه آسان‌تری برای کامجویی در دسترس نبود؟
حضرت علی(علیه‌السلام) شخصیت برجسته‌ای در جامعه بودند بسیاری از زنان و دختران جوان آرزو داشتند با ایشان ازدواج کنند. حضرت نیازی به نگاه کردن به کنیزان نداشتند و اگر به دنبال لذات دنیوی بودند، راه‌های بهتر و راحت‌تری در دسترس ایشان بود. چرا هیچ گزارش تاریخی مبنی بر شهوت‌طلبی و کامجویی حضرت به ما نرسیده است؟

حاکمی که شب‌ها سختی بردن خرما و نان گندم به خانه‌ی یتیمان کوفه را تحمل می‌کند، و خودش از نان جو می‌خورد، آیا برای کامجویی و شهوت‌طلبی به پای کنیزان نگاه می‌کند؟ آیا هزاران کنیز و خادم در اختیار او نبود؟ به نقل تاریخ حضرت هزار برده را از مالی که با دسترنج خود به دست آورده بود آزاد کرد.[۱۲]
آیا نسبت دادن این چنین اتهامی به این چنین انسانی پذیرفتنی است؟

علت نگاه حضرت به ساق پای کنیزان
صرف نظر از اعتبار و صحت سندی حدیث، با توجه به مطالبی که گفتیم روشن می‌شود که هرگز حضرت امیر(سلام‌الله‌علیه) به قصد لذت و کامجویی چنین عملی را انجام نداده است.

این اقدام حضرت ممکن است علت دیگری داشته باشد مانند بررسی میزان صحت و سلامتی جسمی کنیزان. می‌دانیم پا از نقاط مهم و بسیار تاثیرگذار بدن انسان است و سلامتی آن و میزان چاقی، لاغری و رنگ آن، نشانه‌های مهمی از سلامتی فرد هستند.[۱۳]

بنابراین بی‌‌وجه نیست اگر بگوییم حضرت برای اطلاع از میزان تندرستی کنیزان پاهای آنان را نگاه می‌کرده است.

پی‌نوشت
[۱] کتاب نکاح،آیت‌الله زنجانی، ج۱، ص۱۹۱.
[۲] کتاب نکاح آیت الله خویی، ج۱، ص۳۳.
[۳] قرب‌الاسناد، ص۱۰۳.
[۴] وسائل‌الشیعه، ج۱۸، ص۲۷۴.
[۵] دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص ۹۳۴.
[۶] ترجمه تفسیر المیزان، ج۶، ص۵۰۰.
[۷] برای اطلاع از قوانین عادلانه و بشردوستانه اسلام نسبت به بردگان رجوع کنید به مقاله: بررسی نظام برده‌داری از دیدگاه اسلام، سید حسین هاشمی، مجله رواق اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۷.
[۸] بازخوانی شبهه «منافات برده‌داری با شخصیت انسان» از منظر اسلام، رضا باقری‌زاده، فصلنامه‌ پژوهش‌های اعتقادی ـ کلامی، سال پنجم، شماره۲۱، بهار۱۳۹۵.
[۹] کتاب نکاح، آیت‌الله زنجانی، ج۱، ص۱۹۵.
[۱۰] کافی،چاپ دارالحدیث، ج۴، ص۷۰۸.
[۱۱] الغارات، ج۱، ص۶۶.
[۱۲] کافی، چاپ دارالحدیث، ج۹، ص۵۳۱.
[۱۳] https://b2n.ir/k89670.