روابط همسران حرف اول در تعریف روابط را می زند. رعایت آداب معاشرت همسران با هم و داشتن اخلاق مناسب و روحیه انصاف، حلقه گم شده بهبود روابط زوجین است.
دین مبین اسلام دین آرامش و سعادت است. یکی از لوازم مهم آرامش، تشکیل خانواده است. از نگاه قرآن کریم یکی از آثار و برکات تشکیل خانواده رسیدن به آرامش است چرا که فرمود:« وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود.» [1] در این آیه شریفه، همسر به عنوان مایه آرامش معرفی شده است. در ادامه آیه سخن از دو موهبت بزرگ تشکیل خانواده یعنی مودت و دوستی و دیگری رحمت، به میان آمده است. هدیه خداوند به عروس و داماد، دوستی و انس و الفت است. وقتی دو نفر به عنوان شریک زندگی زیر یک سقف قرار می گیرند بین آن دو دوستی و محبت برقرار می شود. هر نعمتی دارای شکر مخصوصی است، شکر نعمت همسر هم به این است که با هم مهربان باشند تا خداوند هم برکاتش را بیشتر کند. زن و شوهر نسبت به هم وظایفی دارند که زیبایی و نشاط زندگی مشترک وابسته به رعایت آن وظایف از ناحیه دو طرف است. معاشرت شایسته و رفتار منصفانه مرد با زن، سفارش خداوند مهربان است.
در این مختصر، به مفهوم معاشرت و برخی نمونه رفتار منصفانه یا معاشرت شایسته می پردازیم.
مفهوم معاشرت
معاشرت، از مفاهیم و تعریف‌های اجتماعی و دو سویه است. در معاشرت زن و شوهر با هم در امور خانواده، هر دو نسبت به هم موظفند و هر دو به یک اندازه نسبت به روابط خانوادگی و زناشویی سهیم هستند.
واژه معروف 38 بار در قرآن آمده که 19 مورد آن به موضوع معاشرت مردان با زنان در محیط خانواده پرداخته و معروف را ضابطه و قانون کلی در معاشرت و روابط خانوادگی قرار داده و فرموده است: «وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ...؛ و با ایشان [زنان] به شایستگی رفتار کنید.»
در جاهليت، رسم چنين بود که اگر مردى از دنيا مي‌رفت. پسر آن مرد، زن پدر خود را (در صورتى كه غيرمادر مى بود) به ارث مى برد و جامه بر سر او مى افكند و اگر مي‌خواست او را به عقد خويش درمى آورد و اگر مي‌خواست به عقد ديگرى درمى آورد و صداق و مهر او را خودش مى گرفت. [2]
قرآن کریم که کتاب مبارزه با جهالت و خرافه است بر این تفکر غلط، خط بطلان کشید و فرمود: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا... وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ای اهل ایمان، برای شما حلال نیست که زنان را به اکراه و جبر به میراث گیرید. و در زندگانی با آنها به انصاف رفتار نمایید.» [3]
شکر نعمت همسر، رفتار منصفانه با اوست. زن ضعیف است و مثل اسیری در دست مرد است. حق اسیر این است که با او به انصاف و مدارا رفتار شود. امام سجاد علیه السلام درباره حق زن می فرماید:« هریک از شما دو نفر واجب است که خداوند را به خاطر شریکش سپاسگزاری کند و بداند که همانا این نعمتی از سوی او (خداوند) برایش است. و واجب و لازم است که در همنشینی و همراهی نعمت خداوند نیک رفتار کند و او را بزرگ و گرامی دارد و با او، مدارا و نرمی کند.» [4]
از جمله عواملی که باعث از هم پاشیدگی خانواده ها می شود، رعایت نشدن حق زن یا حق مرد است. مدارا کردن با همسر و مهربانی با او از حلقه های گمشده زندگی مشترک در برخی از خانواده هاست. اینکه در شرایط عادی و با همسرمان مهربان باشیم، کار چندان مشکلی نیست. مشکل آن زمانی ایجاد می شود که در سختی ها و ناملایمات نتوانیم با همسرمان رفتار منصفانه داشته باشیم.
در اینجا به چند نمونه از رفتار منصفانه می پردازیم.
1- تامین خوراک و پوشاک همسر، مطابق عرف
پیامبر اکرم در خطبه حجة الوداع فرمود:«شما را بر زنان حقی است، همان گونه که ایشان را بر شما حقی است. از حقوق شما بر زنان این است که نگذارند بر فراش شما کسی پا گذارد و زنان در آنچه معروف است، از شما اطاعت کنند. هرگاه این حقوق از ناحیه زنان انجام شود، بر شماست که خوراک و پوشاک ایشان را طبق متعارف تأمین کنید.» [5]
2- چشم پوشی از اشتباهات سهوی همسر
از نمونه های رفتار منصفانه این است که در ابتدا بررسی کنیم که ایراد او از روی عمد بوده یا سهو؟ در دین اسلام سهو، بخشیده شده. آنچه لازم به بررسی و پی گیری است، موارد خطای عمدی همسر است.
شاید شما هم مانند من این تجربه را داشته اید که روزی بعد ازتمام شدن کار، به منزل آمدم. متوجه شدم که همسرم برای ظهر غذا تهیه نکرده. قبل از هر گونه اظهار نظر و تصمیمی، وضعیت او را جویا شدم و پس از بررسی، متوجه بیماری و ناراحتی او شدم. به او حق دادم و با خودم گفتم:«او امروز نتوانسته غذا درست کند نه اینکه نخواسته باشد.». با مرور همین جمله در ذهنم، توقعم را منصفانه کردم و به او حق دادم.
3- خوش زبانی و خوش اخلاقی
حسن معاشرت با زنان به این است که حقوق زن از مرد و نفقه را به طور کامل پرداخته و در برابر زن، بدون سبب و تقصیر گناه رو ترش نکند. در سخن گفتن گشاده روی باشد، نه سخت دل و بدزبان و به کس دیگر اظهار تمایل نکند. [6]
جمع بندی و نتیجه گیری:
آنچه به عنوان یک اصل مهم و حیاتی در روابط همسران به شدت موثر است نوع معاشرت و رفتار با یکدیگر است. هر چه رفتار دلسوزانه تر و همراه با عطوفت و محبت باشد، قطعا رئوابط زوجین از استحکام بیشتری برخوردار خواهد شد. رفتار منصفانه یعنی هر کس به وظیفه ای که در ارتباط با همسرش دارد به خوبی عمل کند. برای یک مرد، تامین معاش، خوش رفتاری و گذشت از اشتباهات سهوی همسر، به عنوان چند رفتار منصفانه تعریف شده است.
[1] روم / 21
[2] تفسیر مجمع البیان ذیل آیه 19 سوره نساء
[3] نساء / 19
[4] رساله الحقوق – حق همسر
[5] التفسیر المنیر / ج 4 / ص 303
[6] الجامع لأحکام القرآن / ج 5 / ص 97
بهبود روابط همسران نیازمند درک متقابل طرفین از یکدیگر است. درک صحیح می تواند عامل موثری در رفتار منصفانه باشد. هر عاملی که مانع درک صحیح و رفتار منصفانه است، باید حذف شود.