از آموزه‌ها و مبانی کشورداری که در کلمات امام صادق(علیه‌السلام) مورد تاکید ویژه قرار گرفته است می‌توان به عدالت و امنیت اشاره کرد.
بعد از حضرت علی و امام حسن مجتبی(علیهما‌السلام) هیچ‌کدام از دیگر ائمه شیعه(علیهم‌السلام) نتوانستند حکومت جامعه را در دست بگیرند. از همین رو جامعه بشری از شناخت و درک حکومتی الهی که بر اساس فرآیندها و رویه‌های الهی اداره می‌شود، محروم ماند.
گرچه بشریت جز در دوران کوتاه این دو امام(علیهما‌السلام) و پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، طعم زمامداری و اداره کشور بر اساس آموزه‌های اسلامی را نچشیده است اما سخنان ائمه می‌تواند راهبرد‌های مناسبی، در اختیار حکومت‌های بشری و کسانی که به دنبال برقراری جامعه‌ای مبتنی بر وحی الهی هستند قرار دهد.
به مناسبت میلاد امام صادق(علیه‌السلام) نگاهی کوتاه به احادیث حضرت پیرامون ضرورت حکومت و قانون انداخته‌ایم. همچنین در ادامه با نگاهی به بیانیه گام دوم، سعی کرده‌ایم برخی مبانی و منابع دینی این بیانیه را که در کلام نورانی امام صادق(علیه‌السلام) انعکاس پیدا کرده است، مورد دقت و بررسی قرار دهیم.
ضرورت قانون
یکی از خصلت‌ها و ویژگی‌هایی که امام صادق علیه السلام برای انسان و جامعه بشری نام می‌برند ضرورت وجود قانون است. حضرت در حدیث نورانی به خوبی با اشاره به سرشت انسانی، به ضرورت قانون در جامعه انسانی اشاره می‌کنند:
«خَلَقَ خِلْقَةً لَا تَبْقَى إِلَّا بِالْأَمْرِ وَ النَّهْي؛[۱] [خداوند] موجودی را آفریده است که جز با امر و نهی باقی نمی‌ماند.»
این بیان حضرت، نشان می‌دهد که سرشت و طبیعت انسان به گونه‌ای است که بدون وجود باید و نباید‌های قانونی، سرانجام مناسب و بسامانی برای او نخواهد بود.
حضرت در ادامه به این مهم اشاره می‌کنند که سود و زیان انسان در گرو وجود قانونی از پیش گفته شده است:
«وَ لَا يُدْرِكُ مَا يَنْفَعُهُ مِمَّا يَضُرُّهُ إِلَّا بِالتَّوْقِيف؛[۲] و انسان سود و زیان خودش را درک نمی‌کند مگر آن که از قبل برایش بیان شده باشد.»
ضرورت وجود حاکم
وجود حاکم در کنار قانون، شرط دیگر حفظ و بقاء جامعه است. امام(علیه‌السلام) می‌فرماید:
«لَا يُصْلِحُ النَّاسَ إِلَّا إِمَامٌ عَادِلٌ وَ إِمَامٌ فَاجِر؛[۳] امور مردم سامان نمی‌یابد مگر به امامی عادل یا امامی فاجر.»
اهمیت حاکم برای جامعه
حاکم جامعه نقش حیاتی و پررنگی در سرنوشت مردم بازی می‌کند. از نظر امام صادق(علیه‌السلام) حاکم برای اجتماع حکم قلب برای بدن را دارد:
«أَنَّ مَنْزِلَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْجَسَدِ بِمَنْزِلَةِ الْإِمَامِ مِنَ النَّاسِ؛[۴] همانا جایگاه قلب برای بدن مانند جایگاه امام است برای مردم.»
وظایف حکومت از نگاه امام صادق(علیه‌السلام)
یک) امنیت
نگه‌داری و حفظ مرزها، اولین موردی است که امام صادق(علیه‌السلام) کوتاهی در آن را برای زمامداران شایسته نمی‌دانند:
«لَيْسَ يُحَبُّ لِلْمُلُوكِ أَنْ يُفَرِّطُوا فِي ثَلَاثٍ فِي حِفْظِ الثُّغُورِ...؛[۵] برای پادشاهان شایسته نیست که در سه چیز کوتاهی کنند: نگه‌داری از مرزها...»
البته برقراری امنیت، تنها در امنیت مرزهای کشور خلاصه نمی‌شود. آرامش و امنیت در زندگی، امر مهمی است که تمام مردم به آن نیازمند هستند:
«ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ يَحْتَاجُ النَّاسُ طُرّاً إِلَيْهَا الْأَمْنُ...؛[۶] سه چیز است که تمام مردم به آن نیاز دارند: امنیت...»
امنیت در بیانیه گام دوم
مقام معظم رهبری نیز اولین ثمره و برکت انقلاب اسلامی را امنیت جامعه عنوان کرده و می‌گویند:
«اولا: [انقلاب اسلامی] ثبات و امنیت کشور و تمامیت ارضی و حفاظت از مرزها را که آماج تهدید جدی دشمنان قرار گرفته بود ضمانت کرد.»[۷]
دو) گسترش عدالت
عدالت دومین وظیفه‌ای است که حاکم باید آن را در جامعه پیاده کند. حضرت در ادامه دو حدیثی که در بحث امنیت به آن‌ها اشاره کردیم از لزوم رسیدگی به دادخواهی مردم: «تَفَقُّدُ المَظَالِم؛[۸] رسیدگی به دادخواهی‌ها» و عدالت در جامعه سخن می‌گویند: «العدل؛[۹] عدالت».
از نگاه امام ششم شیعیان(علیه‌السلام) جامعه‌ای که در آن دادخواهی و عدالت بر اساس طبقه افراد شکل گرفته باشد و کارگران و اقشار آسیب‌پذیر جامعه نتوانند به آسانی مطالبات و حقوق خود را از کارفرمایان و قدرتمندان بگیرند، جامعه‌ای ناپاک و آلوده است.
حضرت در این باره می‌فرمایند:
«مَا قُدِّسَتْ أُمَّةٌ لَمْ يُؤْخَذْ لِضَعِيفِهَا مِنْ قَوِيِّهَا بِحَقِّهِ غَيْرَ مُتَعْتَعٍ؛[۱۰] جامعه‌ای که در آن حق ضعیفان از زورمندان بدون لکنت زبان گرفته نمی‌شود، پاکی و قداست ندارد.»
پیشوای بزرگ شیعیان، بی‌نیازی مردم را در برقراری عدالت عنوان می‌کند:
«إِنَّ النَّاسَ يَسْتَغْنُونَ إِذَا عُدِلَ بَيْنَهُم؛[۱۱] اگر عدالت بین مردم برقرار شود، تمام آن‌ها بی‌نیاز خواهند گشت.»
عدالت در بیانیه گام دوم
در بیانیه گام دوم، رهبری، جمهوری اسلامی را در زمینه عدالت دنباله‌رو انبیاء الهی می‌داند. ایشان معتقد است: «عدالت در صدر هدف‌های اولیه‌ی همه‌ی بعثت‌های الهی است و در جمهوری اسلامی نیز دارای همان شأن و جایگاه است.»[۱۲]
حضرت آیت الله خامنه‌ای گرچه تحقق کامل عدالت را تنها در حکومت حضرت ولی عصر(ارواحنافداه) می‌دانند اما معتقدند: «به صورت نسبی، همه جا و همه وقت، ممکن و فریضه‌ای برعهده‌ی همه به ویژه حاکمان و قدرتمندان است.»[۱۳]
برابری در بهره‌بردن از امکانات عمومی
پیشوای ششم شیعیان، بیت‌المال را حق تمامی مسلمانان دانسته و هیچ‌گونه ناهمگونی را در تقسیم بیت‌المال روا نمی‌داند. هنگامی که از امام صادق(علیه‌السلام) نسبت به تقسیم بیت‌المال سوال می‌شود، حضرت با تمثیلی زیبا، علت و چرایی تقسیم برابر بیت‌المال را بیان می‌کنند:
«أَهْلُ الْإِسْلَامِ هُمْ أَبْنَاءُ الْإِسْلَامِ أُسَوِّي بَيْنَهُمْ فِي الْعَطَاءِ وَ فَضَائِلُهُمْ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ اللَّهِ أُجْمِلُهُمْ كَبَنِي رَجُلٍ وَاحِدٍ لَا نُفَضِّلُ أَحَداً مِنْهُمْ لِفَضْلِهِ وَ صَلَاحِهِ فِي الْمِيرَاثِ عَلَى آخَرَ ضَعِيفٍ مَنْقُوص؛[۱۴] مسلمانان همه فرزندان اسلامند، من آنان را در حقوق مساوى يكديگر میدانم، اگر فضايلى دارند ميان خود ايشان و خداوند است و من آنان را همچون پسران يك مرد در نظر می‌گيرم؛ هیچ کدام به خاطر برتری و فضلش، از دیگری که ضعیف است، سهم بیشتری از ارث نمی‌برد.»
بنابراین همانطور که در بین فرزندان هنگام تقسیم ارث هیچ تفاوتی وجود ندارد و همه به طور یکسان از سهم پدر بهره‌مند می‌شوند، امکانات عمومی کشور نیز باید به گونه‌ای همگون و متوازن در بین تمام افراد کشور تقسیم و توزیع شود.
مبارزه با نابرابری در جمهوری اسلامی
مقام معظم رهبری در فرازی دیگر از بیانیه‌ی گام دوم، به این مهم اشاره می‌کنند که قوانین و سیاست‌های مختلفی برای اجرای عدالت و برابری در جامعه تدوین شده است که باید به مرحله اجرا برسد. ایشان درباره تبعیض در امکانات عمومی می‌نویسند: «تبعیض در توزیع منابع عمومی و میدان دادن به ویژه‌خواری و مدارا با فریب‌گران اقتصادی که همه به بی‌عدالتی می‌انجامد، به شدت ممنوع است.»[۱۵]
پی‌نوشت
[۱] تفسیر قمی، ج۱، ص۴۳.
[۲] همان.
[۳] بصائرالدرجات، ج۱، ص۳۳.
[۴] علل‌الشرائع، ج۱، ص۱۰۹.
[۵] تحف‌العقول، ص۳۱۹.
[۶] همان، ص۳۲۰.
[۷] بیانیه گام دوم خطاب به ملت ایران، ۲۲ بهمن ۱۳۹۷.
[۸] تحف‌العقول، ص۳۱۹.
[۹] همان، ص۳۲۰.
[۱۰] کافی(چاپ‌اسلامیه)، ج۵، ص۵۶.
[۱۱] کافی(چاپ‌اسلامیه)،ج۳،ص۵۶۸.
[۱۲] بیانیه گام دوم خطاب به ملت ایران، ۲۲ بهمن ۱۳۹۷.
[۱۳] همان.
[۱۴] تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۱۴۶
[۱۵] بیانیه گام دوم خطاب به ملت ایران، ۲۲ بهمن ۱۳۹۷.
امنیت و عدالت دو مورد از مهم‌ترین وظایفی است که باید مورد اهتمام و تلاش جدی زمامداران جامعه قرار بگیرد. دو موضوعی که مقام معظم رهبری نیز در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به آن تاکید می‌کنند و جمهوری اسلامی را در مورد نخست موفق اما نسبت به مورد دوم نیازمند تلاش بیشتر می‌دانند.