نويسنده:سيده فاطمه موسوي
نيابت به معناي خلافت و جانشيني است و نيابت داشتن يعني نايب بود ن و جانشين بود ن.(1) معمولاً كسي كه از طرف ديگري به نيابت انتخاب مي شود، فردي امين، پرهيزكار و مورد اعتماد است.
نيابت خاص
كساني هم كه از طرف امام زمان(عج)به نيابت انتخاب مي شدند، اين ويژگي را داشتند و در ميان شيعيان معروف بودند.آن ها به عنوان نماينده و نايب خاص ايشان در بين مردم زندگي مي كردند.
نمايندگي و نيابت امام زمان(عج)با دو هدف عمده صورت مي گرفت:
1-آماده كرد ن مرد م براي غيبت كبرا و عادت دادن تدريجي مردم به پنهان زيستي امام و جلوگيري ازغافل شدن مردم با غيبت امام.اگر امام به طور ناگهاني غيبت مي كرد ممكن بود
مردم وجود ايشان را انكار كنند.پس نمايندگي امام زمان (عج)در دوره غيبت كبرا، براي آماده كردن افكارعمومي بود.
2-رهبري دوستداران و طرف داران امام زمان(عج)و حفظ مسائل اجتماعي شيعيان.امام به اين وسيله توانست در جامعه رهبري كند و از خسارت هايي كه عد م حضور مستقيمش مي توانست در جامعه داشته باشد، جلوگيري كند.(2)
شمار نواب خاص
در اين كه نايبان خاص امام زمان(عج)چند نفر بوده اند،اختلاف است،ولي نيابت چهارنفردر بين شيعيان معروف است:عثمان بن سعيد، محمد بن عثمان، حسين بن روح و علي بن محمد سمري.هر يك از اين نواب،خودشان در شهرهاي مختلف نمايندگاني داشتند(3)كه به آنها وكيل مي گفتند.پس نمايندگان اصلي امام همين چهار نفر بودند و افراد ديگر يا نماينده اين چهارنفردرمناطق ديگربودند يا اگر نماينده امام بودند،ازطريق اين چهار نفر مسائل را به امام مي رساندند.(4)اين نايبان كه رابطان ميان امام و شيعيان بودند،از اصحاب امام هادي و امام حسن عسكري(ع)و مورد اعتماد آنان بودند.(5)تعيين آنان به دست خود امام زمان (عج)بود.امام به وسيله توقيع كه همان نامه است، در آخر عمر هر نايب، نايب ديگر را با اسم و ويژگي ها مشخص مي كرد.(6)
ملاك اصلي و اساسي در تعيين نايبان
تقوا،زهد، لياقت،درك صحيح و فهم دقيق مسائل اجتماعي و سياسي، خوش نامي، شجاعت،قدرت،استقامت،شكيبايي در برابر پيش آمدهاي غير منتظره،دوستي و دشمني در راه خدا و فدا كردن همه چيز در راه اجراي حق و تعليمات اسلام،جزو اصلي ترين ويژگي نايبان بود.(7)
البته در اين ميان مدعيان دروغين زيادي هم پيدا مي شدند كه ادعا مي كردند نايب امام هستند.مثلاًدرزمان محمد بن عثمان،دومين نايب امام زمان(عج)كه پنجاه سال نيابت كرد،مدعيان دروغين زيادي پيدا شدند و به خاطر همين،يكي از كارها و فعاليت هاي مهم او مبارزه بااين مدعيان دروغين نيابت بود.(8)
پس نايبان خاص امام زمان(عج)درزمان نيابت خاص،نام و مكان امام را پنهان كردند.آنان از فرقه گرايي و تفرقه بين شيعيان جلوگيري و با مدعيان دروغين نيابت مبارزه كردند و به سؤال هاي فقهي،مشكلات علمي و عقيدتي شيعيان پاسخ گفتند.
آنان اموال متعلق به امام زمان(عج)را ازمردم تحويل مي گرفتند يا اموالي را از طرف امام به مردم مي بخشيدند و بر كار وكيلان امام در شهرها نظارت داشتند.(9)
پس از مرگ چهارمين نايب خاص،يعني علي بن محمد سمري، غيبت صغري پايان يافت.از آن روز غيبت طولاني امام آغاز شد و تا كنون نيز ادامه دارد.سمري چند روز پيش از وفاتش اين توقيع امام را به بزرگان شيعه داد:«اي علي بن محمد سمري،خداوند اجر برادرانت را در سوگ تو بزرگ گرداند.تو تا شش روز ديگر حيات را وداع مي گويي،پس به كارهاي خود رسيدگي كن.به احدي وصيت نكن كه مقام تو را در اختيار گيرد و به تحقيق كه غيبت كبرا شروع شد...».(10)
پي نوشت ها :
1- فرهنگ معين.
2- مهدويت پيش از ظهور، رحيم كارگر،ص 145 و146.
3- دادگستر جهان،ابراهيم اميني، ص 126 و مهدويت پيش از ظهور، ص 147.
4- اعيان الشيعه، ج 4، بخش 3 و مهدويت پيش از ظهور، ص147.
5- فرهنگ نامه مهدويت، خدامراد سليميان، ص455.
6- امام مهدي در روايات و احاديث، سيد فخرالدين موسوي، ص89 و فرهنگ نامه مهدويت، ص455.
7- مهدويت پيش از ظهور، ص 150
8- همان، ص 148.
9- پله پله مهرباني، مجيد ملامحمدي، ص 275.
10- كمال الدين و تمام النعمه،ج2،ص516 و مهدويت پيش از ظهور، ص154 تا 155.
منبع:انتظار نوجوان شماره 69