مهارت آموزی در هر کاری از عوامل موفقیت در آن کار و مانعی برای کاهش آسیبهای احتمالی است. خود مراقبتی یکی از مهارتهایی است که بر وادین لازم است تا آن را به فرزندانخود تعلیم دهند. این مهارت دارای آثار متعددی است که در آینده فرزندان نقش حیاتی خواهد داشت.
برای زندگی بهتر، آرام تر و لذت بخش تر، مهارت آموزی یکی از ابزار بسیار مهم و کاربردی است. نوع تعامل والدین با فرزندان در ایجاد زمینه تربیت یا سوء تربیت نقش اساسی دارد. وقتی فرزندان مهارتهای لازم در امورشخصی و تربیتی را بدانند، کمتر دچار آسیب شده و تعامل والدین باچنین فرزندانی به مراتب راحت تر خواهد بود. برخی مهارتها علاوه بر دانش و تکنیک به ابزار خاصی مثل وسایل ورزشی نیاز دارد. اما برخی مهارتها با آگاهی از چند تکنیک، قابلیت اجرایی شدن را دارد.
مراحل کسب خودمراقبتی شامل خودآگاهی، کسب توانمندی و آگاهی از نقاط قوت و ضعف خود است. خود آگاهی همان شناخت ما از خصوصیات ظاهری، افکار و باورها، عواطف و نقاط قوت و ضعف خود است. خود مراقبتی یکی از مهارتهای بسیار مهم برای همه سنین است که در اینجا به تعریف و ویژگی های آن می پردازیم.
خود مراقبتی عملی است که در آن هر فردی از دانش مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کنند منظور از به طور مستقل یعنی تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است.
ویژگی های خود مراقبتی:
1- فعالیتی است داوطلبانه
یعنی فرد به طور مستقل و با تصمیم خود، به این کار اقدام می کند. تصمیم به خود مراقبتی بدون دخالت دیگران و مستقیما توسط خود فرد انجام می شود.
2- فعالیتی است که آموخته شده
یعنی خود مراقبتی، پیش نیازی به نام «آموزش» دارد. هر کسی که مراقبتی از خود دارد، قطعا آن را از قبل آموزش دیده است. پس بدون آموزش، خود مراقبتی محقق نخواهد شد. گاهی این آموزش مستقیم است یعنی بزرگترها با بیان مساله و توضیح دادن درباره آن، فرزند را به این امر تشویق می کنند. اما گاهی والدین بدون استفاده از کلام و امرو نهی مستقیم و بلکه با رفتار خود، به فرزند یاد می دهند که این کار، خوب است. فرزند هم با دیدن این حرکت از والدین، آن را انجام می دهند.
3- مسئولیتی همگانی
اگر تنها عده خاصی خود مراقبتی داشته باشند، آسیبها کم نمی شود بلکه اگر قرار باشد که همه از آثار خود مراقبتی بهره مند شوند، لازم است این کار همگانی شود.
خود مراقبتی شامل کارهای اکتسابی آگاهانه و هدفدار مثل مراقبت از جسم و سلامت بدن است. از آنجا که یکی از عوامل مهم در ایجاد انگیزه برای انجام هر کاری، آگاهی از آثار و فواید آن است دراینجا به برخی از آثار خود مراقبتی اشاره می کنیم.
1- سلامتی و نشاط
وقتی انسان از سلامت کافی برخودار نباشد، در اغلب موارد از خیلی بهره ها نیز محروم می شود. توانایی انجام بسیاری از کارها را ندارد. وقتی چنین باشد به دنبال آن نشاط و شادابی لازم برای یک زندگی لذت بخش نیز به دست نخواهد آمد. سلامتی و نشاط جسمی به عوامل متعددی مثل تغذیه مناسب و رعایت بهداشت و پرهیز از برخی موارد بستگی دارد. دانش آموزی که از سلامتی و نشاط کافی برخوردار باشد، قطعا موفقیت های بیشتری مثل رشد تحصیلی به جای افت تحصیلی، بروز استعدادها و توانمندی ها، درخشش علمی و ورزشی نسبت به دیگران خواهد داشت.
2- پیشگیری از بیماری های جسمی و روحی
عامل اصلی بسیاری از بیماری ها و نارسایی های جسمی، مراعات نکردن نکات بهداشتی و ترک نکردن برخی از عادتهای غلط است. پرخوری، کم خوری و رعایت نکردن نکات و آداب غذا خوردن از عوامل مهم بسیاری از بیماری هاست.
3- سلامتی ذهن
بسیار از نکات مربوط به تغذیه و بهداشت فردی سبب تقویت یا اختلال در ذهن است. هر انسان در سنین مختلف از شیر خوارگی تا سنین بالاتر به رعایت نکات مهمی که به سلامت ذهن کمک می کند، احتیاج دارد. به هپعنوان نمونه یکی از غذاهای مفیدی که در دوسالگی باعث تقویت هوش و حافظه نوزاد می شود، حریره بادام است. عوامل مهم دیگری در سلامت یا نارسایی ذهن موثر است که برای تبیین آن فضای دیگری لازم است.
4- کاهش استرس
امروزه یکی از بیماریهای بسیار شایع و فراوان دنیا، استرس است. یک دانش آموز وقتی از فضای خانه به محیط آموزش خاصی بنام مدرسه وارد می شود، با مکان جدیدی آشنا می شود که شناخت کافی و کاملی از آن ندارد. همین امر سبب یک نوع استرس در وجود او می شود. این اضطراب و نگرانی اگر مدیریت نشده و جای خودش را به آرامش ندهد، تاثیرات منفی بر ذهن، جسم و روحیه دانش آموز دارد. برای کاهش این استرس، عوامل متعددی مثل همراهی والدین، گذراندن دوران پیش دبستانی و مهد، احساس لذت و آرامش از محیط و فضای مدرسه و بازی و سرگرمی های جدید، نقش اساسی دارند.
حفظ و تقویت انرژی، اعتماد به نفس و عزت نفس، افزایش شور و نشاط و افزایش انگیزه برای موفقیت از دیگر آثار خود مراقبتی است.
برای رسیدن به خود مراقبتی کامل لازم است مراحل آن را به خوبی طی کنیم.
چند نمونه از خود مراقبتی جسمی شامل خوردن صبحانه کامل قبل از شروع کلاس، مسواک زدن روزانه، شستن دست ها قبل و بعد از غذا، پرهیز از رفتارها و شوخی های خطرناک، پرهیز از پرخوری و غذاهای غیر بهداشتی و فست فودها، دوری از محل خطر و مکانهای بلند، ورزش های مناسب، استفاده صحیح و به اندازه از رسانه، گوش دادن به حرف بزرگترها و پزشک برای مراقبت از سلامت جسمی می شود.
هر گاه دانش آموز یک یا چند مورد از نکات خود مراقبتی را رعایت نکند، قطعا برای خود و دیگران، مزاحمت هایی ایجاد می کند. لازم به ذکز است مدرسه و والدین در ارتقاء سطح دانش خود مراقبتی بسیار موثرند. نتیجه اینکه خود مراقبتی یکی از نکته های بسیار مهم تربیتی است که بر والدین لازم است فرزندان خود را نسبت به این مساله روشن کنند.
جمع بندی و نتیجه گیری:
خود مراقبتی از اهم مسائل تربیتی فرزندان است. محافظت از خود در برابر آسیبها دارای آثار متعددی مثل سلامتی ونشاط، کاهش استرس، پیشگیری از بیماریهای جسمی و روحی و سلامت ذهن را به دنبال دارد. هر خانواده ای که توانایی بیشتری در این زمینه به کار گیرد قطعا فرزندان موفق تری در بخش خود مراقبتی خواهد داشت که به دنبال آن جامعه ای پویاتر شکل خواهد گرفت.
عوارض آسیب های تربیتی بیش از عوارض آسیب های جسمی بر رفتار و آینده فرزندان تاثیرگذار است. برای جلوگیری از آنها، لازم است خود مراقبتی را به بچه ها بیاموزیم.