پیشگامان شیعه اولین طلایه داران وحدت بودند که در تبیین و ترویج آن از هیچ تلاش و کوششی خود داری ننمودند.
ایجاد وحدت و انسجام بین مسلمانان، مهمترین راهبردی است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و اهل بیت (علیهم‌السلام) برای حفظ جامعه اسلامی از اختلاف و تفرقه به کار گرفتند. این موضوع به قدری دارای اهمیت بوده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در هنگام ورود به مدینه در اولین اقدام، به پیوند برادری و دوستی بین قبایل پرداخت و توانست با این راهبرد، به جنگ‌های صد ساله بین آنها خاتمه دهد و بستر شکل گیری حکومتی دینی با رویکرد اسلامی را فراهم کند.[1]
منابع تاریخ و روایی نشان می دهد سیره پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و رفتار اهل بیت (علیهم‌السلام) صراحت در وحدت بین جامعه اسلامی و اتحاد بین پیروان اهل بیت و اهل سنت دارد.[2] بدون شک نقش حضرت علی (علیه‌السلام) پس از رحلت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در برقراری وحدت اسلامی و جلوگیری از تفرقه و تشتت میان مسلمین بی بدیل بوده است. همان‌طوری که شمشیر حضرت به منزله ابزاری برای ایجاد قدرت برای اسلام بود، سکوت ایشان نیز به منزله بقای اسلام و ثبوت آن تلقی می شد چنان‌که خود حضرت درباره دلایل سکوتش فرمود: «به خدا سوگند اگر بیم وقوع تفرقه میان مسلمین و بازگشتتشان به کفر و تباهی نبود، رفتار ما با آنان به گونه‌ای دیگر بود.»[3]
آری وحدت بین مسلمین به قدری برای حضرت مهم بود که با همه مصائب سنگین، راه صبر در پیش گرفت تا جامعه اسلامی را از تشتت و اختلاف حفظ کند، و این صبر برای حضرت چنان سخت بود که از آن به خار در چشم و استخوان در گلو تعبیر می‌کند.[4] همچنین قبل از حرکت به بصره در خطبه ای فرمود: «با خود اندیشیدم و دیدم صبر [بر محرومیت از حق زعامت مسلمین] برتر است از به هم زدن وحدت جامعه اسلامی و ریخته شدن خونشان ... .»[5] آن حضرت در ماجرای شورا نیز وقتی عباس عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از حضرت خواست تا شرکت نکند اما او نپذیرفت و فرمود: «من اختلاف را دوست ندارم ... »[6]
وحدت علوی چنان بود که در بین اعراب آن زمان کسی حریص تر از وی برای حفظ جامعه اسلامی نبود چنان که در نامه ای به ابوموسی اشعری فرمودند: «بدان، هیچ کس نیست که نسبت به وحدت و اتحادّ امّت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از من حریص تر و اُنسش به آن از من بیشتر باشد.»[7] آن حضرت برای برهم زنندگان وحدت با کسی تعارف نداشت و شدیدترین تنبیه را برای آنها در نظر می گرفت چنان که در خطبه ای مجازات آنها را مشخص نموده و فرمودند: «آگاه باشید، هر که مردم را به شعار تفرقه و اختلاف دعوت کند، بکشید اگر چه زیر این عمامه‌ی من باشند.»[8]
پس از آن حضرت، پیشوای سوم امام حسن علیه السلام توانست با تمام مشکلاتی که دوستان و دشمنان برای آن حضرت به وجود آورند، جامعه اسلامی را از خطرات احتمالی از جمله اختلاف و تفرقه حفظ کند و با استفاده از راهبرد صلح این امر مهم را محقق کند.[9]
سایر ائمه علیهم السلام نیز برای فرهنگ سازی وحدت در بین جامعه اسلامی تمام تلاش خود را به کار گرفتند و شیعیان را به حضور در عبادات و مناسک اجتماعی مسلمانان اعم از نماز و حج سفارش می کردند چنان که امام صادق (علیه‌السلام) درباره اهمیت نماز گزاردن با مخالفان مذهبی می‌فرماید: «هرکه با آنها [مخالفان] در صف اول نماز بگذارد گویا با رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نماز گزارده است.»[10] در تعبیری دیگر از او به عنوان کسی که در راه خدا شمشیر کشیده، یاد نموده است.[11]
دستور به مجالست و معاشرت با برادران اهل سنت، مدارا با سایر مسلمانان در عقایدشان، دامن نزدن به فضای تعصب و مخاصمه در مباحثات و نهی از دشنام، لعن، تکفیر و نسبت های ناروا به مخالفان از دیگر فرامینی است که ائمه (علیهم‌السلام) برای حفظ وحدت اسلامی به دوست داران خود سفارش نموده‌اند.[12] برای نمونه امام صادق (علیه‌السلام) در گفتاری همه شیعیان را تا روز قیامت مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید: «ای گروه شیعه! شمایید که به ما منسوبید؛ برای ما زینت باشید نه مایه ننگ و عار. چه مانعی دارد که همانند یاران علی (علیه‌السلام) در بین مردم باشید؟ ... مریضان آنان را عیادت کنید و در تشییع جنازه آنان حاضر شوید و در مساجدشان نماز بگزارید ... با عملتان بخوانیدشان تا حدی که آنها دنباله رو شما شوند ... .»[13]
از جمع بندی سخنان نتیجه گرفته می شود اهل بیت (علیهم‌السلام) وحدت را از مهمترین اصول زیربنایی برای حفظ جامعه اسلامی از تفرقه و اختلاف می دانستند. ایشان برای عملیاتی شدن وحدت در جامعه اسلامی گاهی از حقوق مسلم خود چشم پوشی می کردند. ائمه به عنوان طلایه داران وحدت، شیعیان خود را به حضور در مجالس عمومی مخالفان سفارش کرده و از توهین به مقدسات آنها نهی نمودند. از آن جایی که جامعه اسلامی امروزه دشمنان فراوانی دارد از این‌رو مسلمانان به وحدت و انسجام بیشتری نسبت به هر زمان دیگری نیازمند هستند و بهترین الگویی که می تواند همه را تحت یک جبهه سامان دهد پیامبر و اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌باشند.
پی‌نوشت
1. السیرة النبویة، ج 2، ص 143 - 146.
2. وقعة الصفین، ص 103؛ وسائل الشیعه، ج 8، ص 301.
3. الجمل، ص 234.
4. نهج البلاغه، خطبه 3.
5. شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 308.
6. الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 66.
7. نهج البلاغه، نامه 78.
8. همان، خطبه 127.
9. تشیع در مسیر تاریخ، ص 120.
10. شیخ صدوق، الامالی، ص 449.
11. تهذیب، ج 3، ص 277.
12. پیشوایان شیعه، پیشگامان وحدت، ص 28 به بعد.
13. بحار الانوار، ج 85، ص 119.
وحدت، بهترین راهبرد اهل بیت علیهم‌السلام در حفظ جامعه اسلامی از اختلاف و تفرقه بوده است. پیشوایان شیعه برهم زنندگان وحدت را خائن و مستحق عذاب دانسته‌اند. ایشان برای ایجاد اتحاد و انسجام اسلامی، شیعیان را به حضور در مجالس عمومی مخالفان سفارش می‌نمودند. امروزه بهترین الگوی انسانی برای وحدت اسلامی، اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند.