- هیچگاه در ادعیه شیعه خلفا به صورت مستقیم لعن نشده اند.
اشاره
حب و بغض از بدیهی‌ترین مسائلی است که فطرت انسانی با آن همگرایی دارد و بنیان شریعت اسلامی و شعار توحید بر آن پایه‌ریزی شده است. کلمه «لا اله الا الله» جلوه‌گر دو اصل تبری و تولی می‌باشد و مسلمانان بر اساس آن، نخست باید از پرستش هر معبودی غیر از خدا دوری جسته و سپس ارادت و بندگی خالص خود را متوجه خداوند متعال کرده و ولایت او را بپذیرند. اما شجره طیبه توحید دارای شاخه‌های متعدد تبری و تولی می‌باشد که بر اساس فرهنگ قرآن و سنت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) رشد پیدا کرده است.
اشکال
در منابع حدیثی شیعه دعاهایی نقل شده که مضمون آنها لعن و نفرین بر خلفا و برخی همسران پیامبر معظم اسلام (صلی الله علیه و آله) است. این می‌تواند یکی از اساسی‌ترین موانع برای ایجاد الفت و دوستی میان پیروان اهل بیت و سایر مسلمانان محسوب شود؛ زیرا با توجه به اینکه سیره اهل بیت (علیهم السلام) چنین برخورد تندی با خلفا نبوده و همواره روش سازش را در دستور کار خود قرار دادند، احتمال جعلی بودن چنین ادعیه‌ای وجود دارد.
لعن و نفرین در قرآن و سنت
خداوند در آیات قرآن با صراحت و بدون هیچ چشم پوشی، دشمنان اسلام و کسانی را که از دستورات اسلام سرپیچی می‌کنند مورد لعن و تبری قرار داده است. دشمنان دین در فرهنگ قرآنی نه تنها افراد بیرون از دایره اسلام یعنی کافران[1] و مشرکان[2] را شامل می‌شود، بلکه بسیاری از مسلمانان خطاکار مانند قاتلان[3]، قطع کننده روابط خانوادگی[4]، منافقان[5] را در برگرفته و آنها نیز مورد لعن و نفرین واقع شده‌اند.
همچنین در سنت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) لعن دشمنان دین که با ظاهر اسلامی در جامعه حضور داشتند، به چشم می‌خورد.
ابوسفیان و دو پسرش معاویه و یزید مورد لعن پیامبر قرار گرفتند.[6] همچنین حکم بن ابی العاص سر سلسله دودمان بنی امیة از مسلمانانی بود که پیامبر او را لعنت کرد.[7]
بنابراین لعن و نفرین یکی از انواع مجازات برای کسانی است که از فرمان خداوند سرپیچی می‌کنند هر چند به ظاهر مسلمان باشند و صرف عناوین و مقام‌های دنیایی مثل خلیفه مسلمین بودن یا همسر پیامبر بودن مانع از لعن و نفرین نخواهد بود، چنانچه همسران حضرت نوح و لوط مورد غصب الهی قرار گرفتند.[8]
لعن؛ سزای سرپیچی از فرمان خدا و پیامبر
شیوه و سیره خدا در قرآن و پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در معرفی افراد ملعون گاه به گونه نام بردن مستقیم افراد است[9] و گاه بر اساس قانون کلی و ویژگی‌های آنان می‌باشد تا مسلمانان خود به تطبیق مصادیق اقدام کنند. از همین روی، سرکشان از فرمان الهی و آزار دهندگان خدا و رسولش مورد لعن و غضب الهی در دنیا و آخرت واقع شده‌اند.[10]
صفحات تاریخ از میان یاران پیامبر به افراد سرشناسی اشاره کرده که در موارد متعدد از فرمان رسول خدا سرپیچی کرده‌اند؛ هر چند خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) چندین مرتبه مسلمانان را نسبت به اقدام برای آزار و اذیت امیرالمومنین علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (علیها السلام) هشدار دادند،[11] اما دختر پیامبر در روزهای پایانی زندگی به دلیل آزارهایی که ابوبکر داده بود از او غضبناک شدند[12] و خطاب به او فرمودند:«وَ اللَّه لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَيْكَ فِي كُلِّ صَلَاةٍ أُصَلِّيهَا؛[13] به خدا قسم که در هر نماز تو را نفرین می‌کنم.»
همچنین پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در آخرین فرمان نظامی، مسلمانان به ویژه ابوبکر و عمر بن خطاب را به تجهیز و تقویت لشکر اسلام به فرماندهی اسامة بن زید دستور دادند و تاکید کردند کسانی که از این فرمان سرپیچی کنند، مورد لعن خدا قرار خواهند گرفت.[14] اما ابوبکر و عمر پیش از حرکت لشکر به مدینه بازگشتند.[15]
پس از آن هنگامی که رسول الله برای نگارش وصیت پایانی اقدام کردند، عمر بن خطاب با آن مخالفت و آن را رد نمود.[16]
لعن مستقیم یا کنایه‌ای
در میان ادعیه معتبر و مشهور شیعه، لعن و نفرین مستقیم به قاتلان و دست‌اندرکاران شهادت سیدالشهداء (علیه السلام) یعنی بزرگان بنی امیه مانند معاویة بن ابی سفیان و یزید بن معاویة و آل مروان تعلق گرفته و نام آنها به صراحت برده شده اما به افراد سرشناس از میان صحابه پیامبر اشاره‌ای نشده است. با این حال بعضی از عالمان غیر شیعه، لعن مستقیم به قاتل امام حسین (علیه السلام) را به دو دلیل جایز نمی‌دانند؛ نخست آنکه منجر به لعن خلفای راشدین خواهد شد،[17] دوم آنکه احتمال توبه و پشیمانی برای تبه‌کاران جنایت کربلا وجود دارد.[18]
نتیجه
عالمان شیعه به پیروی از قرآن و سنت پیامبر معظم اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) خطر تفرقه میان امت اسلامی را به خوبی درک کرده و از آن دوری جسته‌اند ولی با این حال از لعن و نفرین افراد و گروه‌هایی که فرمان شریعت اسلامی را سرپیچی کرده و عترت پیامبر را آزرده خاطر کرده‌اند، رویگردان نشده است.
پی نوشت
[1]. بقره/88.
[2]. فتح/6.
[3]. نساء/93.
[4]. محمد/22.
[5]. توبه/68.
[6]. نصر بن مزاحم، وقعة صفين، ص: 220.
[7]. نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ج4، ص: 528.
[8]. تحریم/10.
[9]. مسد/1.
[10]. نساء/14 ؛ احزاب/57.
[11]. حسکانی، شواهد التنزیل، ج2، ص: 461 ؛ فیروزآبادی، فضائل الخمسة من صحاح الستة، ج2، ص: 106.
[12]. بخاری، صحيح البخاري، ج6، ص: 395. باب غزوة خیبر.
[13]. ابن قتیبة، الإمامة و السياسة، ج1، ص: 31.
[14]. شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص: 30.
[15]. بلاذری، أنساب الأشراف، ج1، ص: 384.
[16]. مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج23، ص: 68. مسند جابر بن عبدالله ح14726.
[17]. تفتازانی، شرح المقاصد، ج5، ص: 311.
[18]. غزالی، إحياء علوم الدين، ج9، ص: 20.
هیچ مسلمانی به دلیل انتساب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مصون از لعن و نفرین نیست بلکه هر کسی که از فرمان شریعت اسلامی سرپیچی کند و عترت پیامبر را مورد آزار و اذیت قرار دهد، مورد لعن و نفرین خدا در قرآن و خاتم الانبیاء قرار گرفته است.