رزق دادنی است یا گرفتنی؟

گاهی به طور گزینشی با آموزه هایی مواجه می شویم که در صورت کج فهمی و برداشتهای غلط نسبت به آنها، بدون اینکه دیگر آموزه ها را دیده باشیم ممکن است رویه عادی و صحیح ما را تغییر دهد. یکی از این آموزه ها این است که یک مسلمان باید به رزق کم قانع باشد تا خداوند در قبال آن به عمل کم از بنده اش قانع باشد. این آموزه ممکن است اینطور تلقی شود که ما نباید از خداوند رزق زیاد بخواهیم. به یک سوال که در این زمینه مطرح شده می پردازیم.

سوال
میخواستم بپرسم خدا می فرمایند «بنده ای که به کمی روزی قانع باشه من هم به کمی عبادت از او راضی ام»[1] آیا ما نباید طلب رزق و روزی بیشتر کنیم یا انواع دعاهای رزق رو بخونیم اشکالی داره؟

جواب
ما با دو دسته روایت سروکار داریم.
1-روایات زیاد و دستورالعملها و دعاهایی که وارد شده برای توسعه رزق:
از معاویة بن عمّار نقل‌شده: از امام صادق(علیه‌السلام) درخواست کردم تا برای رزق دعایی به من بیاموزد، آن حضرت این دعا را به من آموخت و من برای زیاد شدن رزق، چیزی بهتر از این ندیدم. اللّهُمَّ ارْزُقْنِي مِنْ‌فَضْلِكَ الْوَاسِعِ الْحَلالِ الطَّيِّبِ، رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَيِّباً بَلاغاً لِلدُّنْيا وَالْآخِرَةِ صَبّاً صَبّاً ، هَنِيئاً مَرِيئاً مِنْ غَيْرِ كَدٍّ وَلَا مَنٍّ مِنْ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ إِلّا سَعَةً مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ، فَإِنَّكَ قُلْتَ: ﴿وَ سْئَلُوا اللّهَ مِنْ فَضْلِهِ﴾، فَمِنْ فَضْلِكَ أَسْأَلُ، وَمِنْ عَطِيَّتِكَ أَسْأَلُ، وَمِنْ يَدِكَ الْمَلْأَى أَسْأَلُ؛ [1]خدایا نصیبم کن از احسان گسترده‌ات، حلال، پاکیزه، روزی فراخ، حلال، پاک‌، دلپذیر برای دنیا و آخرت، ریزان ریزان، گوارا، لذیذ، بدون زحمت و بدون منّت کشیدن از احدی از بندگانت، جز وسعتی از فضل واسعت، زیرا تو فرمودی: «از فضل خدا بخواهید»، پس از فضل تو می‌خواهم و از عطای تو درخواست می‌نمایم و از دست انباشته تو می‌طلبم.
2-امام رضا علیه السلام : «مَن رَضی عن الله تعالی بالقَلیل مِن الرّزق رضَی الله منه بالقَلیل مِنَ العَمل؛[3] هر کس به رزق و روزی کم از خدا راضی باشد، خداوند از عمل کم او راضی خواهد بود.»

با این دو دسته روایت چکار باید کرد؟
 رزق دو قسم است: رزقی که دنبال تو می آید و رزقی که تو دنبال او هستی.
در مورد رزق نمونه اول، چاره ای نیست، خواهی نخواهی این رزق نصیب ما خواهد شد و رضایت یا عدم رضایت ما دخیل نیست.
گام اول
در وهله اول به روایات دسته اول باید عمل کرد. رزق را باید خواست، زیاد هم باید خواست، پاک و وسیع هم باید خواست. ضمن اینکه رزق الزاما بحث مال و منال نیست. زیارت ائمه، دیدن والدین از روی محبت، انجام یک کار خیر، دانستن یک نکته علمی مفید، دوست خوب، توفیق یک کار خیرو ... همگی از مصادیق «رزق» هستند.
در قاموس قرآن آمده است: رزق، عطائی است که بندگان از آن منتفع می‌شوند خواه طعام باشد یا علم و یا غیر آن.

لازم به ذکر است که اصل "خواستن" در قالب دعا، در دنیا و آخرت به نفع ما تمام خواهد شد. در دنیا فارغ از اینکه به خواسته  خود برسیم یا نرسیم، به روحیه خضوع و خشوع ما افزوده خواهد شد و در آخرت به دعاهایی که ترتیب عمل داده نشده، خدای کریم جبران خواهد کرد. به گونه ای که در روایت آمده است که بنده در آخرت نسبت به دعای اجابت نشده، آنقدر متنعم می شود که آرزو می کند ای کاش هیچ کدام از دعاهایش برآورده نمی شد.[4] پس اصل دعا و طلب روزی، فضیلتی است که به هیچ نحو نباید از آن کوتاه آمد. حتی اگر در دنیا به مراد و مطلوب خود نرسید.

گام دوم
2- در وهله دوم به دسته دوم باید عمل کرد. بعد از اینکه ما از خداوند رزق کثیر و توسعه در رزق خواستیم که گفته شد این «خواستن» باید مادام العمری باشد، اما با این وجود طبق مصلحتی که خدا به آن آگاهتر است رزق محدودی به ما داده شد، در اینجا نسبت به آنچه روزی ما شده قانع باشیم، در هر لحظه نسبت به "داشته ها" شاکر باشید و نسبت به "نداشته ها" صابر باشیم. روایت دسته دوم به هیچ وجه نمی فرماید که کمتر دعا کنید. بلکه می فرماید به آنچه به شما داده شده قانع باشید، که قناعت بزرگترین ثروت است. فکر نکنید از دیگران عقبید که مبادا دچار روحیه افسردگی و طمع شوید. این حس قناعت اگر نباشد، کسی از زندگی لذت نخواهد برد، چون همیشه قلباً خود را «ندار» و «نیازمند» می داند. پس امر به قناعت، برای عموم مردم در هر شرایطی توصیه می شود. چون حس زیاده خواهی تقریبا در همه هست، که با قناعت باید آن را کنترل کرد.

پی‌نوشت
1- بحـارالانـوار،ج 78، ص367
2- مصباح كفعمي، ص170
3- بحـارالانـوار،ج 78، ص367
4- اصول کافی، ج 4، ص 245