- امامان شیعه با غالیان با شدیدترین برخورد مقابله کردند.
اشاره
شیعه همانند رهبران خود در طول تاريخ، همواره با مظلوميت‌هاى فرهنگى رو به رو بوده است و براى واژگون نشان دادن چهره شیعه، چنان عقايدى مسخره و خرافى به آن نسبت داده‌اند كه هر عاقل منصفى را كه از چهره واقعى آن بی‌خبر است، منزجر و متنفر می‌كند. يكى از ابعاد مظلوميت فرهنگى شیعه، آميختگی باورهای آن با عقايد غالیان است. سیره ائمه (علیهم السلام) برخورد قاطعانه اما منطقی با آنان بوده است.
اشکال
گزارش‌های تاریخی بیان‌گر برخورد تند و خشونت آمیز امامان شیعه با مخالفان خود می‌باشد. در منابع حدیثی شیعه نیز این مطلب نقل شده که امیرالمومنین (علیه السلام) در برابر کسانی که او را خدا پنداشتند، سکوت نکرد و آنها را به طرز فجیعی سوزاند. این گونه رفتارها نه تنها با اصل آزادی بیان و عقیده منافات دارد بلکه جنایت ضد انسان نیز شمرده می‌شود.
پاسخ
پاسخ به این ادعای واهی را می‌توان بدین گونه ترتیب داد:
غالیان و امامان شیعه
يكى از فرقه‌هایى كه توانسته است تا حد زیادی چهره اصيل شیعه را مخدوش نمايد «غلات شيعه» است. اين نام به صورت كلى برای افرادی است که در مورد ائمه شيعه (علیهم السلام) به گزافه‌گوئى پرداخته‌اند و آنان را از محدوده مخلوق بودن خارج ساخته و به الوهیت و خدا بودن آنها باور پیدا کرده‌اند.[1]
اما ائمه (عليهم السلام) حساسيت فوق العاده‌اى نسبت به اين مساله از خود نشان دادند، تا آنجا كه خطر غلات را براى اسلام از خطر يهودي‌ها، مسیحیان، مجوسيان و مشركان بيشتر می‌دانستند[2] و بالاخره، با تلاش‌هاى پيگير خود توانستند اين فرقه‌ها را از صفحه روزگار محو كنند.
چگونگی برخورد با غالیان
به طور کلی سیر منطقی برخورد ائمه (علیهم السلام) با غالیان به مراحل زیر تقسیم می‌شود؛ امامان شیعه در وهله نخست باورهای غلات را مردود اعلام کرده و در مقابل، عقائد صحیح به ویژه مساله توحید را بازگو می‌کردند.[3]
همچنین جهل و نادانی به عنوان ریشه پیدایش غلو معرفی شده[4] و پس از آنکه پیامدهای غلو توسط ائمه (علیهم السلام) بیان می‌گشت، توطئه غالیان در مورد نسبت دادن احادیث دروغین و ساختگی به امامان شیعه، نقش بر آب می‌شد.[5]
اقدام مهم دیگری که ائمه (علیهم السلام) در برخورد غلات انجام دادند، اعلام انزجار از غلات و لعن آنها بوده است تا جایی که به صراحت اعلام کردند باورهای غالیان سبب آزار و اذیت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) در قبر می‌شود.[6]
همچنین در بعضى از احاديث، ائمه شيعه به ياران خود فرمان می‌دهند كه از معاشرت با غلات خوددارى كنند و با آنان هيچگونه رابطه‌اى نداشته باشند و به خصوص غلات را براى جوانان خطرناك می‌دانند.[7]
فرمان به قتل غالیان
ائمه (عليهم السلام) سعى داشتند حتى الامكان در برخورد با غلات از شیوه‌های پیشین استفاده كنند و با برهان، دليل و بيان عقايد صحيح و نيز اعلام بيزارى از آنها، خطر غلات را به حداقل برسانند اما، هنگامى كه تندروی‌هاى غلات غير قابل تحمل می‌شد، چاره‌اى به جز فرمان قتل آنان نمی‌ديدند كه البته تعداد اين موارد، کمتر عدد انگشتان یک دست می‌باشد.[8]
برای نمونه، فارس بن حاتم قزوينى يكى از خطرناك‌ترين غلات در زمان امام حسن عسكرى (عليه السلام) بود كه بدعت‌هاى فراوانى گذاشت و بسيارى از مردم را فريب داد. امام حسن عسكرى (عليه السلام) خون او را هدر اعلام كرد و فرمود: هركس مرا از دست او راحت كند و او را بكشد، من بهشت را براى او ضامن می‌شوم. سرانجام يكى از اصحاب آن حضرت به نام جنيد، فارس بن حاتم را به قتل رسانيد.[9]
افسانه سوزاندن غالیان
شدت تنفر و انزجار ائمه (علیهم السلام) در برخورد با غالیان بسیار زیاد بود اما دشمنان تلاش کردند با جعل برخی احادیث در مورد امیرالمومنین علی (علیه السلام)، مقابله شدید با غلات در مقام عمل و سوزاندن غالیان توسط حضرت علی (علیه السلام) را بیشتر و شدیدتر از رفتارهای صلح‌آمیز و سخنان برهانی ایشان جلوه دهند و در نتیجه، خشونت را از امام نخست شیعیان به نمایش بگذارند.
گرچه این احادیث در منابع معتبر شیعه مانند کافی[10] و الفقیه[11] به امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) نسبت داده شده، اما جريان سوزاندن غالیان به واسطه «مردى» گمنام نقل شده كه هيچ اسم و عنوانى ندارد و مشخص نیست که چه کسی است و در كجا و در چه تاريخى زندگى می‌كرده و آيا اساساً چنين «راوى» وجود خارجى داشته است يا نه؟!
جالب آنکه در فقه اسلامی شیعه و غیر شیعه، غالیان به عنوان مرتدان شناخته می‌شوند ولی مجازات آنها کشته شدن توسط سلاح و مانند آن است و هیچ فقیهی بر اساس این روایات جعلی، به سوزاندن غالیان فتوا نداده است.[12]
نتیجه
ائمه دین به ویژه امیرالمومنین (علیهم السلام) مظهر عطوفت، کرامت و بزرگواری بودند، حتی نسبت به دشمنان خویش نیز تا آنجا که ممکن بود رأفت و رحمت داشتند و این انسان‌دوستی از عمق تعالیم اسلام برمی‌خواست اما، عبور غالیان از خطوط قرمز دین، سبب اقدام شدید و قاطعانه رهبران معصوم با آنها شد که البته هر گونه افراط و زیاده روی در این برخوردها از ساحت قدسی ائمه (علیهم السلام) به دور است.
پی نوشت
[1]. خاتمی، فرهنگ علم كلام، ص: 171-170.
[2]. صدوق، عيون أخبار الرضا (عليه السلام)، ج2، ص: 202.
[3]. مجلسی، بحار الأنوار، ج25، ص: 293.
[4]. طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص: 474.
[5]. صدوق، التوحيد، ص: 363.
[6]. کشّی، رجال الكشي، ص: 226.
[7]. طوسی، الأمالي، ص: 650.
[8]. صفری، غالیان، ص:166-167.
[9]. کشّی، رجال الكشي، ص: 524.
[10]. کلینی، الكافي، ج7، ص: 259.
[11]. صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج3، ص: 150.
[12]. عسکری، عبد الله بن سبأ و اساطير اخرى، ج2، ص: 185و191.
ظهور و رشد غالیان در زمان ائمه (علیهم السلام) که یکی از چالش‌های جدی در برابر تفکر اصیل شیعه محسوب می شد، سبب برخورد قاطعانه و شدید امامان شیعه با این انحراف دینی گشت. گرچه رهبران معصوم با تبعیت از دستور قرآن و سیره خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) همواره از مسیر مسالمت آمیز و برهانی برای دعوت و هدایت مردم بهره بردند اما، گاهی برای مقابله با غالیان از برخورد فیزیکی نیز بهره برده و حکم به قتل آنها صادر کردند. با این حال روایاتی که مضمونشان دستور اهل بیت (علیهم السلام) به کشتن غالیان با استفاده از سوزاندن در آتش باشد، هیچگونه اعتبار سندی و فقهی ندارد.