یکی از بهترین راههای مبارزه با افکار و اندیشههای پوچگرایانه توجه به آخرت و سرای جاودان است.
بدون شک دنیای مادی، عالمی گذرا و موقت است. هیچ چیز در اینجا ثابت و پایدار نمیماند. هیچ انسانی در جهان، حیات دائمی ندارد و روزی مرگ به سراغش میآید.
آیا گذران عمر و محدودیت عالم دنیا نشانهی بیهودگی و پوچی آفرینش انسان است؟ اگر قرار است حیات انسان روزی به پایان برسد، زندگی و تلاش انسان چه معنایی دارد؟ آیا همه چیز موقتی و محکوم به نیستی است؟
متاسفانه این گونه افکار پریشان و ناموزون گاهی در میان باورها و اندیشههای جوانان رسوخ پیدا میکند.
این عقاید در نوشتهجات برخی روشنفکران قبل از انقلاب ظهور و بروز فراوانی داشت. امروزه نیز برخی صفحات مجازی با تکرار ادعاها و افکار آنها، به دنبال آلوده کردن ذهن جامعه ایرانی نسبت به زندگی و ترویج یأس و پوچی درجامعه هستند.
عوامل گرایش به پوچگرایی
گرایش به نیهیلیسم و پوچگرایی عوامل مختلفی میتواند داشته باشد. برخی عوامل درون ذاتی یا فردی است و برخی دیگر عوامل برون ذاتی یا اجتماعی.
دستهی اول بیشتر جنبه فکری و ذهنی دارد و ناشی از کمتوجهی و ناکافی بودن تاملات عقلانی شخص است.
اما دسته دوم بیشتر ناشی از نابسامانیهای محیطی و اجتماعی است که شخص را دچار تشویش و اضطراب کرده و او را به بیراهه پوچگرایی و نیهیلیسم میکشاند.[۱]
توجه به عالم قیامت و زندگی جاودان انسان در سرای آخرت، بهترین دلیلی است که انسان را از منجلاب بدبینی و پوچگرایی نجات میدهد. در ادامه با اشاره به آیات قرآن، سعی میکنیم کارکرد نگاه به آخرت در نجات جوانان از پوچگرایی را مورد بررسی قرار دهیم.
هدفداری آفرینش
بیگمان آفرینش خداوند دارای هدف و غایت است. خلقت آسمان و زمین و هر آنچه در این دو وجود دارد همراه با قصد و غرضی است. افعال خداوند به حق انجام شده و به اندازه یک خردل هم در آن عبث و بیهودگی راه ندارد. در آیه ۸۵ سوره حجر میخوانیم:
«و ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ...؛[۲] و ما آسمانها و زمين و آنچه را كه در ميان آنهاست جز به حق (و هدفى والا و عقلانى) نيافريدهايم...»
خداوند جهان هستی را برای سرگرمی و تفریح خلق نکرده و آفرینش جهان، بازی و بیهوده نبوده است:
«وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبين؛[۳] و ما آسمان و زمين و آنچه را در ميان آن دو است به بازى و سرگرمى نيافريدهايم.»
در نظام هستی ذرهای امر باطل و بیهوده وجود ندارد. چرا که تمام عالم، فعل خداوند است و در کار خداوند امر گزافه و پوچ راه ندارد.
زندگی جاوید انسان بهترین دلیل هدفداری آفرینش
در عالم ماده همه چیز محکوم به فناست. تن آدمی دیر یا زود اسیر خاک شده و پوسیده میگردد. آنچه باقی است نفس و جان آدمی است. انسان در عالم دنیا به آنچه که شایسته اوست دست پیدا نمیکند و برای دستیابی به هدفش به سرای دیگری نیاز دارد.
فلسفهها و اندیشههای مادیباور از آنجا که تنها به عالم جسم و جسمانیت اعتقاد دارند همواره برای شناخت و پیدا کردن هدف انسان دچار سردرگمی و آشفتگی بودهاند.
اما باورهایی که ریشه در آموزههای وحیانی داشته و دست خود را در دستان فرستادگان الهی قرار دادهاند، هیچگاه گرفتار پوچی و بیهودگی نمیشوند.
اعتقاد به قیامت و زندگی جاودان اصلی اساسی در آیات قرآن است که عاملی اساسی در امید به زندگی و رهایی از پوچی به شمار میرود:
«أ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُون؛[۴] پس آيا گمان كردهايد كه شما را بيهوده آفريده ايم و شما هرگز به سوى ما بازگردانده نمىشويد؟!»
در تفسیر نمونه ذیل این آیه آمده است:
«عجيب نيست فلاسفه مادىگرا كه اعتقاد به قيامت و جهان ديگر ندارند اين عالم را بى هدف و پوچ بدانند، براستى اگر ما نيز اعتقاد به چنان جهانى نداشتيم با آنها همصدا مىشديم، اين است كه مىگوئيم اگر مرگ نقطه پايان باشد، آفرينش جهان بيهوده خواهد بود.»[۵]
توجه دادن به قیامت بهترین راه نجات جوانان از منجلاب پوچگرایی
توجه به مرگ و بازگشت به سوی خداوند، عامل مهمی در حفظ جوانان نسبت به باورهای نیهیلیستی و پوچگرایانه است.
اگر یک جوان بداند که دنیا پایان کار نیست و زندگی آخرت حیات اصلی و حقیقی انسان است، سعی خود را در دنیا دوچندان کرده و با امید بیشتر به زندگی، برای انجام دستورات الهی و نزدیکی به خداوند تلاش میکند.
پینوشت
[۱] برای اطلاع بیشتر از این عوامل میتوانید به مقاله «علل گرایش به بدبینی و پوچگرایی» نوشته عبدالله نصری، مجله معارف، اسفند۱۳۸۷، شماره ۶۴ مراجعه کنید.
[۲] سوره حجر، آیه۸۵.
[۳] سوره انبیاء، آیه۱۶.
[۴] سوره مومنون، آیه۱۱۵.
[۵] تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۳۴۷.
آیات متعددی در قرآن به هدفمند بودن آفرینش جهان و خلقت انسان اشاره دارد. توجه به جهان آخرت و اینکه انسان در نهایت به سوی پروردگار خویش بازمیگردد از جمله مهمترین و بهترین آموزههایی است که میتواند افراد جامعه به ویژه جوانان را از منجلاب پوچگرایی و نیهیلیسم نجات دهد.