مقیاس شخصیت انسان ها، ثروت و زینت آن ها نیست، نه این که امکانات مادى بد باشد بلکه، مهم این است که به آن ها به صورت یک ابزار نگاه شود نه یک هدف متعالى و نهایى.
سوال و یا شبهه ای که در ذهن بسیاری وجود دارد؛ این است که چرا غالب کسانی که مطیع اوامر و دستورهای قرآن و خداوند تبارک و تعالی هستند، از آثار این اطاعت و پیروی برخوردار نیستند و با کمبودهای شدید و گرفتاری ها و بلایای زیادی روبرو هستند؟ و کسانی که کافر هستند و یا در کشورهای کفر زندگی می کنند، هم از نظر رفاه و آسایش، از وضعیت و موقعیت بهتر و برتری بهره مند هستند و هم از انواع نعمت های خدادادی بیشتری برخوردار می باشند.
در بررسی علت این امر می توان به علل متعددی دست یافت؛ که هر کدام به نوبه خود یا در کنار هم می توانند علت این امر باشد.
1. مشکلات و مصائب خود ساخته
علّت برخی بلاها و مشکلاتی که مومن به آن دچار می شود، خود انسان است؛ بسیاری از اوقات این خود ما هستیم که به دلیل سوء مدیریت در برنامه و یا به دلیل انتخاب های غلط و اشتباه و... دچار مشکل می شویم.
به طور مثال اگر در رانندگی دچار تصادف شویم و در آن به نقص عضو مبتلا شویم و... مسبب همه این ها خود ما هستیم و به خداوند مربوط نمی شود. قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَظْـلِمُ النَّاسَ شَیئا وَ لَـَکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْـلِمُونَ؛[1] خداوند هیچ بر مردم ستم نمی کند؛ ولی این خود مردم اند که بر خویشتن ستم می کنند.»
سنت امتحان الهی
یکی از اسباب برگشت بشر به سوی خدا این است که خداوند انسان را در بوته گرفتاری ها قرار دهد؛ تا انسان عقل و فکر خود را به کار اندازد و از علت سختی ها و بلاها عبرت بگیرد و مسیر خود را به سوی خدا سوق دهد.
همچنین خداوند گاهى مؤمنان را در دنیا به بلاها و رنج ها مبتلا مى کند تا این گرفتارى ها کفاره گناهان آنان شود و در روز قیامت دیگر چیزى که به خاطر آن عقوبت و کیفر شوند در کار نباشد و آنان را از نعمت خود برخوردار سازد، ولى افرادى که کافر و مشرک هستند چنانچه کارهاى نیک داشته باشند، پاداش آنان را در همین جهان به آنان مى دهد؛ در نتیجه، در آن جهان با دست خالى حاضر خواهند شد.[2]
هر کسی به اندازه تلاشش بهره می برد
از منظر آیات و روایات سستی و بی‌حوصلگی سبب بی‌بهره ماندن انسان از دنیا و آخرت عنوان شده است. از همین رو ضرورت و اهمیت تلاش و پشتکار انسان در تأمین سعادت دنیا و آخرت نمایان می‌شود.[3]،[4]
پس هر کسی به اندازه تلاش و زحمتی که کشیده و به اندازه ای که از نبوغ و استعداد الهی استفاده کرده است، در راحتی و آسایش خواهد بود. و بدون شک یکی از علت های پیشرفت غرب، تلاش زیادی بوده که توسط آنان برای رشد اقتصادی صورت گرفته است و نتیجه آن را هم الان برداشت می کنند و ربطی به کفر یا ایمان ندارد.
به خاطر همین علت؛ رفاه و برخورداري از نعمت هاي مادي در ميان كافران نيز عموميت ندارد و بسياري از كافران در فقر و تنگ‌دستي به سر مي برند.
اجر و پاداش اخروی
صبر و استقامت در برابر مشکلات و مصائب و پیمودن راه سعادت و تکامل در شرائط سخت و دشوار، أجر و پاداش اخروی بسیاری را نصیب انسان خواهد نمود، چنان که در روایتی نقل شده روزی عبداللّه بن ابی یعفور نزد امام صادق (علیه السلام) به شکوه و گلایه پرداخت که من همیشه در سختی و بیماری به سر می برم؛ امام (علیه السلام) در جواب فرمودند: «اگر شخص مؤمن بداند که پایداری در برابر مصائب و سختی ها چه اندازه اجر و ثواب دارد، آرزو می کند که بدن او با قیچی قطعه قطعه شود.»[5]
محبت الهی
با توجه به این که خداوند، اولیای خود را دوست دارد، در نتیجه اگر خلافی کنند، فوراً آنان را با قهر خود می گیرد تا متذکر شوند، امّا اگر نااهلان خلاف کنند، خداوند به آنان مهلت می دهد و هرگاه مهلت سرآمد، آنان را هلاک می کند: «وَ جَعَلْنا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِداً؛[6] و بر وقت هلاکشان موعدی معلوم مقرر گردانیدیم.» در آیه دیگر می فرماید: «إِنَّما نُمْلی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً؛[7] آن ها را (برای امتحان) مهلت می‌دهیم تا بر گناه و سرکشی خود بیفزایند.»
سختی مقدمه کمال و پیشرفت
مهم ترین جنبه بلاها، خاصیت رشد دهندگی آن هاست. در حالت آسایش و راحتی، قابلیت های نهفته انسان پرورش نمی یابد.
به همین جهت قرآن می فرماید: «همانا انسان را در رنج و سختی آفریدیم.»[8]
شهید مطهری در این زمینه می گوید: این خصوصیت مربوط به موجودات زنده بالاخص انسان است که سختی ها و گرفتاری ها، مقدمة کمال ها و پیشرفت هاست.[9]
در نتیجه به این مطلب می رسیم که بهره‌مندی بیشتر از مواهب الهی و امکانات مادی چند علت می تواند داشته باشد؛ از جمله: بهره‌مندی در سایه تلاش خود انسان می تواند باشد چه کافر و چه مسلمان.
این مطلب نیز قابل تامل است؛ نعمت بیشتر همیشه به نفع انسان نمی باشد؛ بلکه گاهی سبب غفلت انسان و محروم ماندن از نعمت های اخروی و زیاد شدن گناهان انسان می گردد؛ از این بالاتر وقتی با دید گسترده نگاه کنیم همین بلا و مشکلات می تواند تبدیل به نعمتی شود که باعث ترقی روحی و جایگاه معنوی انسان شود.
پی نوشت
[1] سوره یونس، آیه 44.
[2] دعائم الإسلام، ج1، ص 218.
[3] سوره النجم، آیه 39.
[4] تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 463.
[5] اصول کافی، ص 255.
[6] سوره کهف، آیه 59.
[7] سوره آل عمران، آیه 178.
[8] سوره بلد، آیه 4.
[9] مجموعه آثار شهید مطهری، ج1، ص176.
خداوند سنت‌هایی در دل زندگی و طبیعت نهاده است که مشرک و کافر اگر خود را در مسیر آن قرار دهند از آن سود می‌برند؛ مثلا: اگر انسان دینداری، رو به تنبلی، کم کاری و یا بی مدیریتی بیاورد به طور طبیعی از دنیا بهره کمتری می‌برد و برعکس کافران و مشرکان اگر برنامه‌ریزی بهتری برای امورشان داشته باشند؛ از آن بهره بیشتری خواهند برد.