بركت به معناى ثبوت و پايدارى خير الهى در چیزی[1]؛ و رشد و افزايش است.[2] علامه طباطبايى ـ رضوان اللّه تعالى عليه در تفسیر المیزان مىفرمايد:
«بركت، در حقيقت، خيرى است كه در چيزى پايدار، و همراه آن است، مانند: «بركت در نسل، كه به معناى فراوانى نسل و فرزندان يا جاودانه ماندن نام بهسبب آنان است؛ و بركت در غذا، آن استكه به طور مثال ، گروه زيادى با آن سير شوند؛ و بركت در وقت، آن استكه كارى در آن بگنجد كه معمولاً در وقتى همانند آن نمىگنجد.»[3]
و انفاق یکی از اموری استکه به تصریح آیات الهی و روایات باعث افزایش مال و ایجاد برکت در زندگی انسان میگردد.
یک نکته کلیدی در آیات الهی، دقت و تامل در اواخر آیات است که آخر آیه به منزله علت بیان حکم برای آیه است.
با توجه به این نکته در سوره سبأ این آیه شریفه آمده است: «قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقين»[سبأ، 3]؛ «بگو: پروردگار من استكه روزى هر كه از بندگانش را كه بخواهد فراوان مىكند يا او را به تنگى مىافكند. و اگر چيزى انفاق كنيد، عوضش را خواهد داد و او بهترين روزىدهندگان است.»
چنانچه در این آیه شریفه ملاحظه میفرمایید حقتعالی در این آیه شریفه تصریح میکند که اگر مالی را انفاق کنید، خداوند عوض آن مال را به شما خواهد داد، حال اگر کسی سوال کند از کجا معلوم که عوض مال انفاق شده به ما بر گردد؟ آخر آیه علت را بیان میکند: زیرا حقتعالی بهترین روزی دهندگان است.
و با توجه به آیات و روایات مربوط به انفاق، حقتعالی آن مال انفاق شده را چند برابر به ما بر میگرداند:
الف: «مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ »[بقره، 261]؛ «مثَل آنان كه مال خود را در راه خدا انفاق مىكنند، مثَل دانهاى است كه هفت خوشه برآورد و در هر خوشهاى صد دانه باشد. خدا پاداش هر كه را كه بخواهد، چند برابر مىكند. خدا گشايشدهنده و داناست»
«باغبان زان میبرد شاخ خضر/تا بیابد نخل قامتها و بر
میکند از باغ دانا آن حشیش/تا نماید باغ و میوه خرمیش
میکند دندان بد را آن طبیب/تا رهد از رنج و بیماری حبیب
پس زیادتها درون نقصهاست/مر شهیدان را حیات اندر فناست»[4]
چنانچه در این آیه شریفه هم ملاحظه میفرمایید،آخر آیه، علت را بیان کرده که اگر حقتعالی چند برابر مال انفاق شده را بر میگرداند چون «وَاللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ» است.
و در کنار این دو آیه،این فراز از آیه شریفه را میگذاریم که «إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْميعاد» [آل عمران، 9]؛ « به يقين كه خدا از وعده تخلّف نكند»
ب:پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «لَيسَ عَبدٌ يَفتَحُ بابَ عَطِيَّةٍ يَبتَغي وَجهَ اللّه ِ أو صِلَةٍ إلاّ زادَهُ اللّه ُ بِها كَثرَةً»[5]؛ «هيچ بنده اى نيست كه بهخاطر خدا درِ بخشش يا نيكى را بگشايد، مگر آنكه خداوند بهسبب آن بر او بيفزايد»
ج: در بیانی دیگر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «تَصَدَّقوا ؛ فَإِنَّ الصَّدَقَةَ تَزيدُ فِي المالِ كَثرَةً . و تَصَدَّقوا رَحِمَكُمُ اللّه ُ»[6] ؛ «صدقه دهيد؛ چرا كه صدقه مال را مىافزايد.صدقه دهيد؛خداوند، شما را رحمت كند»
د: و در بیانی امام علی علیه السلام میفرمایند: «يا كُمَيلُ ، البَرَكَةُ في مالِ مَن آتَى الزَّكاةَ ، و واسَى المُؤمِنينَ ، و وَصَلَ الأَقرَبينَ»[7]؛ «اى كميل! بركتت، در مال كسى استكه زكات بپردازد، نسبت به مؤمنانْ ايثار داشته باشد، و به خويشاوندانْ نيكى رساند»
«نان دهی در راه حق نانت دهند/جان دهی در راه حق جانت دهند
هرکه کارد گردد انبارش تهی/لیک اندر مزرعه باشد بهی»[8]
بنابراین با توجه به این آیات و روایات، انسان نباید از انفاق کردن ترسی داشته باشد که نه تنها مال او کم نمیشود بلکه انفاق باعث برکت و ازدیاد اموال او میگردد که :
«زکات مال بدر کن که فضله زر را/چو باغبان بزند بیشتر دهد انگور»[9]
پی نوشت:
[1]. مفردات، ص 119، «برك».
[2]. لسانالعرب، ج1، ص386، «برك».
[3]. الميزان : ۷ / ۳۸۱ .
[4]. مولوی
[5]. كنز العمّال : ۳ / ۶۴۳ / ۸۳۰۴ .
[6]. الكافي : ۴ / ۹ / ۲
[7]. تحف العقول : ۱۷۲ ،
[8]. مولوی
[9]. سعدی،گلستان،حکایت 49