قهرمان صادراتی - نقد فیلم قهرمان ساخته اصغر فرهادی

فیلم "قهرمان" جدیدترین اثر اصغر فرهادی بوده که در پاییز ۱۴۰۰ اکران داخلی شد و در خارج از کشور نیز توسط "آمازون استودیوز" منتشر می‌شود. این فیلم بدون در نظر گرفتن رقیبانش به عنوان نماینده ایران در نود و چهارمین جشنواره جوایز اسکار معرفی شد و قطعا یکی از مهمترین فیلم‌های اکران شده در ایران دوران پسا کرونایی می‌باشد، از این رو پرداخت به چنین فیلمی خالی از لطف نیست.

×××خطر لو رفتن داستان×××

"رحیم" (امیر جدیدی) به دلیل بدهی در زندان بوده و چند روزی مرخصی گرفته است. طلبکار او "بهرام" (محسن تنابنده) شوهر خواهر همسر سابقش می‌باشد، همسر سابقی که از او یک فرزند به نام "سیاوش" دارد که به اختلال در گفتار دچار است. رحیم با مربی گفتاردرمانی پسرش "فرخنده" (سحر گلدوست) دوست شده و با وی قصد ازدواج دارد. بعد از گذشت مدتی از فیلم متوجه می‌شویم که مرخصی او به این دلیل بوده که فرخنده کیفی حاوی چند سکه طلا پیدا کرده و رحیم قصد دارد با این سکه‌ها بدهی خود را صاف کند. بهرام با این مقدار از سکه‌ها راضی نشده و تمامی طلب خود را می‌خواهد و رحیم تصمیم می‌گیرد که صاحب اصلی پول را پیدا کند. این عمل او در فضای مجازی بازتاب خوبی داشته و با گلریزان خیریه و قول استخدام از طرف فرمانداری ظاهرا همه چیز بر وفق مراد وی پیش می‌رود که چندین شخص و گروه در نیت و عمل خیر او تشکیک ایجاد می‌کنند…

شاید اولین نکته‌ای که در قهرمان به ذهن مخاطب داخلی متبادر شود، استفاده بسیار زیاد و شدید از عناصر فولکلور (باورمردمی) می‌باشد. این اشباع به حدی شدید بوده که به واقع‌گرایی داستان لطمه می‌زند؛ از استفاده بی‌جا و گاه و بیگاه از موسیقی سنتی گرفته تا دکور بیش از حد سنتی (حتی برای بافت سنتی شهر) و اصرار بر نشان دادن حجم بالایی از آداب و رسوم، از نمونه‌های بی‌شمار این مسئله می‌باشند. فرهادی در یکی از مصاحبه‌های چند سال پیش خود گفته بود که یکی از فیلم‌سازان غربی از صحنه فال فروشی یک کودک در پشت چراغ قرمز خوشش آمده و شعر فروشی ایرانیان را با آب و تاب برای دوستانش تعریف کرده. ظاهرا آقای فرهادی سوراخ دعا برای جلب رضایت مخاطب غربی را پیدا کرده‌اند و اگزوتیک بودن فضای فیلم بیش از باورپذیری اثر توسط مخاطبین داخلی برایشان اولویت دارد. قهرمان از نظر قصه‌گویی، کارگردانی و فیلمبرداری در سطح خوبی قرار دارد و قطعا از دو سه اثر اخیر کارگردان جایگاه بهتری کسب می‌کند. تیم بازیگری به غیر از سارینا فرهادی عملکرد بسیاری خوبی دارد و چهره‌های جدیدی مانند سحر گلدوست بازی‌های درخشانی را به نمایش گذاشته‌اند. کادربندی‌ها با دقت خوبی انجام شده‌اند و به همراه ریتم تند داستان شما را تا لحظه‌ آخر پای فیلم نگه می‌دارند.

این فیلم شباهت‌های زیادی با "دزد دوچرخه" ساخته ویتوریو دسیکا که در آن نیز یک پدر با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کند و یا فیلم توقیف شده "یک خانواده محترم" ساخته مسعود بخشی که لوکیشن آن فیلم نیز در شیراز است، دارد. چرا بر سر آن فیلم ضد حکومتی جنجال زیادی به پا شد و قهرمان به راحتی اکران شد؟ شاید به‌خاطر کارگردانش و یا ظرافت قهرمان در انتقاد از نظام. اولین شخصی که در عمل خیر رحیم تشکیک ایجاد می‌کند و شرافت او را زیر سوال می‌برد کارمند گزینش فرمانداری و نماینده حکومت است. بعد از او سایر افراد جامعه، موسسه خیریه و مسئولین زندان نیز نسبت به حسن نیت و درستی حرف رحیم بدبین می‌شوند. بهرام در جایی به رحیم می‌گوید که "این‌ها" دلشان برای تو نسوخته و با مطرح کردن تو می‌خواهند بگویند که مملکت گل و بلبل است. زندانیان هم عقیده دارند که چنین تبلیغاتی برای سرپوش گذاشتن بر روی خودکشی هفته پیش یکی از زندانیان بوده. شما در فضای شهر موسیقی سنتی و ساز تمبک و سنتور می‌شنوید، اما در زندان صدای قرآن به گوش می‌رسد. در پایان نیز شخصیت اصلی اجازه نمی‌دهد که مسئولین حکومت حتی برای حفظ آبروی او و خودشان شرافتش را زیر سوال ببرند و با زدن ریش و جدا شدن از شخصیت‌های "ریشو" تغییر شخصیتی رحیم را شاهد هستیم.

قهرمان علاوه بر تقبیح نزول و ربا، به خوبی مسئله فضای مجازی و تعامل افراد جامعه با آن را نشان می‌دهد. فرهادی در جشنواره کن گفته بود که "ما متاسفانه به دلیل وضعیت کشورمان به صورت پاندولی بین خودباختگی و خودشیفتگی در حال حرکت هستیم" و با تغییر صد و هشتاد درجه‌ای و ناگهانی افکار عمومی در فضای مجازی نسبت به رحیم چنین مسئله‌ای را به تصویر کشیده است. البته همانند سایر آثار فرهادی که داعیه پرداخت به معضلات اجتماعی داشته ولی در عمل سیاسی می‌باشد،‌ قهرمان نیز در عمل حکومت و نه ناهنجاری‌های اجتماع را مورد هدف قرار داده است.