تفکر در وجود یا کنه ذات خداوند آری یا نه

تفکر در وجود یا کنه ذات خداوند آری یا نه

کسی گفته بود: اگر شک کردن در مورد خدا شرک است پس من به آن خداوندی که نمی توان به او شک کرد، شک دارم.

این جمله سرتاسر غلط است و تنها گویای یک تفکر الحادی بدون دلیل و غیر عالمانه است و در پاسخ به این سخن به چند نکته اشاره می شود:

آیا شک به خدا شرک است؟
اگر کسی در وجود خدا شک کرد نمی توان گفت مشرک است؛ مشرک کسی است که برای خدا شریک قائل می شود، اما کسی که در وجود خدا شک کند و آن را درمان نکند و در پی زدودن شک خود نباشد، می تواند به انکار خدا و کفر منجر شود. خاصیت انسان این است که در هرچیز ممکن شک کند، حتی در مورد خدا نیز شک می‌کند، شک در مورد خدا ممنوع نیست اما انکار خدا و کفر به او ممنوع است.

آیا می توان در مورد خدا شک کرد؟
انسان اگر انسانیتش و فطرتش برقرار و دارای قلب سالمی باشد، بر اساس فطرت خود نباید در وجود خدا شک کند، اثبات خداوند نیاز به دلیل و برهان ندارد. قرآن کریم در مورد شک در وجود خدا می فرماید:«أَ فِي اَللّٰهِ شَكٌّ فٰاطِرِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ؛[1] آیا در خدا که آفریننده آسمان ها و زمین است، شکی هست؟» اگر کسی در وجود خداوند شک کرد قرآن او را دعوت می‌کند که به خلقت آسمان ها و زمین نظاره کند؛ خداوند «فٰاطِرِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ» است و  انسان در وجود کسی که فاطر و خالق آسمان ها و زمین است نمی‌تواند شک کند.

قرآن کریم در آیات دیگر نیز انسان ها را به تفکر در مخلوقات خود توصیه می کند: «أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ، وَإِلَى السَّمَاء کَیْفَ رُفِعَتْ، وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ، وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ؛[2] آیا آنان به شتر نمى‌‏نگرند که چگونه آفریده شده است؟! وبه آسمان نگاه نمى‌کنند که چگونه بر افراشته شده است؟! وبه کوه‌ها نمى‌نگرند که چگونه نصب و پا برجاى شده‌اند؟! وبه زمین نگرند که چگونه پهن و گسترانیده شده است؟» نگاه عبرت آموز به هرکدام از این مخلوقات می تواند شک انسان در مورد خدا را از بین ببرد و جایی برای شک نماند به شرطی که انسان دیده حقیقت بین داشته باشد و با فطرت پاک و وجدان بیدار بخواهد در مورد خدا تحقیق کند.

وجود براهین اثبات خدا در پاسخ به شکاکین
علاوه بر اینکه فطرت انسان خداجوست و عقل و وجدان انسان نیز به وجود خدا گواهی می دهند و همچنین آیات و روایاتی که برای اثبات خدا و زدودن شک و تردید در وجود خداوند وارد شده است، علماء و اندیشمندان خدا باور، براهین مختلفی را برای اثبات خدا آورده اند.

از برهان حرکت اول ارسطو گرفته تا برهان امکان و وجوب ابو علی سینا، برهان فارابی، برهان صدیقین صدرالمتألهین، برهان حدوث و قدم متکلمین و برهان های دیگر که نقل شده است، همگی وجود خدا را اثبات می‌کنند.

اما آن چه قابل توجه است این می‌باشد که هرچند شک می تواند راه تفکر و تعمق و رسیدن به حقایق را آشکار کند؛ چرا که بسیاری از همین براهین در اثر شک و یا پاسخ به شبهات شکاکان شکل گرفته است. اما آن کس که فطرت سالم داشته باشد به راحتی به وجود خدای متعال اذعان می کند، مانند پیرزنی که با حرکت و ایستادن چرخ ریسندگی خود استدلال کرد وقتی چرخ بدون من نمی چرخد چگونه عالم با این همه وسعت و نظم، بدون خالق و مدبر می تواند باشد؟[3] البته نقل این داستان به این معنا نیست که نباید در مورد خدا استدلال و برهان دقیق عقلی اقامه کرد بلکه هرکس با توجه به ظرفیت و استعداد خود می تواند در مورد خدا تفکر کند و برای اثبات او برهان بیاورد.

نهی از تفکر در مورد خداوند
ممکن است گفته شود در برخی روایات از تفکر در مورد خداوند نهی شده است؛ ولی آن چه مورد نهی قرار گرفته تفکر درکنه ذات خداوند متعال می باشد و سرّ این منع، آن است که هر چه انسان، به عقل و قلب، ادراک نماید یقیناً کنه ذات نخواهد بود؛ چرا که کنه ذات از تصوّر و تصدیق بیرون است و در حقیقت تخیّل و توهّم می کند نه تفکّر؛ امیرالمؤمنین علی (ع) در خطبه اوّل نهج البلاغه فرمود: «...الَّذِی لَا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ؛[4]آن خدایی که نه همّت‌های عالی و بی کران خواه، درکش توانند و نه غوّاصان دریای ژرف اندیشه، به او دست یازند.»

جمع بندی
نه شک در مورد خدا ممنوع است و نه تفکر؛ شکی که منجر به انکار خداوند شود مردود است و تفکر در کنه ذات خدا نیز سر از ناکجا آباد در می آورد. برای شناخت خدای متعال باید در مخلوقات او و نظم و نظام هستی مطالعه کرد و عبرت گرفت که این هستی را خالق و آفریننده ای قطعا هست.

پی نوشت:
[1]ابراهیم، آیه10.
[2] غاشیه، 17-20.
[3] پند تاريخ، ج 1، ص 9.
[4] نهج البلاغه، خطبه1.