پیامبران الهی برای اثبات نبوت و رسالت خود از راه های مختلفی استفاده می کردند.
برخی بر این باورند پیامبری که ادعای نبوت دارد، چگونه ممکن است اثبات نبوت خود را به خداوند نسبت دهد و این را به قرآنی نسبت دهد که پیامبر خودش آن را آورده است؟ آنچه از این شبهه به ذهن متبادر می شود این است که آیا اثبات نبوت تنها از راه تایید و استناد به کلام خداوند روشن می شود؟ آیا استناد به کلام خداوند بدون ارائه هیچ برهان و دلیلی برای اثبات نبوت کفایت می کند؟ راه های اثبات رسالت انبیای الهی چیست؟
در پاسخ به این سؤالات می گوییم:
1. برخلاف ادعایی که شده اثبات نبوت پیامبران الهی تنها منحصر به تایید و استناد به سخن خداوند نیست بلکه راه های دیگری نیز برای اثبات رسالت و نبوت وجود دارد که می توان از معجزه، تأیید پیامبران پیشین، تفحص و تحقیق درباره ویژگی های فردی مدعی نبوت و ... یاد نمود.
چنان که حضرت موسی علیه السلام با استفاده از معجزه های مختلفی از جمله تبدیل نمودن عصا به اژدها و بلعیدن تمام جادوی ساحران، عظمت و حقانیت پروردگار عالمیان و رسالت خود را اثبات کرده و سبب ایمان آوردن عده ای از ساحران شد.
این اعجاز زمانی صورت گرفت که حضرت موسی سراغ فرعون رفته، خود را رسول معرفی نموده و از او خواست تا بنی اسرائیل را به همراه او بفرستند. فرعون نیز از موسی (علیه السلام) برای اثبات رسالتش درخواست دلیل و نشانه کرد که آن حضرت نیز بلافاصله دو معجزه ارائه داد: «فَأَلْقی عَصاهُ فَإِذا هِی ثُعْبانٌ مُبِینٌ وَ نَزَعَ یدَهُ فَإِذا هِی بَیضاءُ لِلنَّاظِرِینَ؛[1] (موسی) عصای خود را افکند؛ ناگهان اژدهای آشکاری شد؛ و دست خود را (از گریبان) بیرون آورد؛ سفید (و درخشان) برای بینندگان بود.»
پیامبر نیز همانند دیگر پیامبران الهی برای اثبات رسالت و نبوت خود از معجزات مختلفی استفاده نمود که برترین آنها قرآن مجید بوده است. معجزه قرآن برای دنیایی عرضه شد که شاخصه آن عصر، فصاحت و بلاغت بود از این رو قرآن با عنوان معجزه روز و فراتر از فصاحت و بلاغت عرب تبلور پیدا کرد و همگان را مجذوب خود نمود به گونه ای که برخی از بزرگان جبهه کفر که علیه بنیان فکری نهضت یعنی قرآن کریم قیام کرده بودند خود برای گوش دادن تلاوت قرآن پیامبر در کنار خانه خدا اجتماع نموده و گوش فرا می دادند.[2]
2. از آن جایی که پیامبر دارای صفاتی ممتاز مانند امانت داری، صداقت و راستگویی در گفتار بود از این رو پس از آن که دعوت خود را علنی و فراگیر کرد و زیبایی مکتب توحیدی را با استدلال و برهانی قرآنی برای مردم بیان کرد، عده ای در همان آغاز دعوت، به سبب وجود همین صفات ممتازی که در دوران جوانی دیده بودند کلام وی را مبنی بر رسالت و نبوت تصدیق نموده و به او گرویدند، عده ای نیز به فکر فرو رفتند.[3]
3. پرسش از سؤالات مختلفی که عموم مردم از پاسخ به آن درمانده هستند نیز می تواند راه اثبات نبوت پیامبران الهی باشد. چنان که وقتی جبهه کفر علیه پایگاه توحیدی اسلام قیام کردند برای اینکه پیامبر را در مقابل مردم و کسانی که به او ایمان آورده بودند رسوا و سرافکنده کنند با طرح چند سؤال که یهودیان برای صدق یا کذب گفتار پیامبر مبنی بر رسالت او به بت پرستان آموزش داده بودند وی را در مجلسی با حضور همگان مورد پرسش خود قرار دادند و از حقیقت روح، اصحاب کهف و ذی القرنین سؤال نمودند، حضرت نیز پاسخ همه سؤالات را دادند و رسوایی بزرگی برای کفار به بار آمد و باعث اثبات نبوت و حقانيت پيامبرى آن حضرت شد. در این گزارش، یهود تصریح نموده بود که اگر به این سؤالات پاسخ داد، این فرد همان کسی است که در کتاب های پیشینیان بر پیامبری او تصریح شده است.[4]
4. رسولان قبل از پیامبر اسلام از نبوت و رسالت وی خبر داده بودند چنان که حضرت موسی از رسالت و نشانه های پیامبر خاتم در تورات خبرد داده بود و یهودیان یثرب داده های تورات را مبنی بر وجود نشانه های نبوت در رسول خدا تأیید نمودند[5] همان طوری که بحیرا؛ راهب مسیحی پیامبری وی را در همان دوران کودکی یا نوجوانی، بر طبق داده های کتاب انجیل پیش گویی نمود.[6]
5. برخلاف ادعایی که شده صرف استناد پیامبر به سخن خداوند مبنی بر تایید رسالت وی کفایت نمی کند و برای پذیرش آن از سوی مردم لازم است تا علاوه بر اقامه استدلال و برهان، معجزه نیز ارائه دهد.
از جمع بندی این مطالب نتیجه می شود راه اثبات نبوت و رسالت پیامبران الهی تنها مبتنی بر تأیید خداوند نیست بلکه راه های دیگر نیز وجود دارد که می توان از ارائه معجزه، تایید پیامبران پیشین و تحقیق در صفات شخصیتی او یاد نمود. پیامبر اسلام در کنار تایید خداوند و پیامبران پیشین با استناد به قرآن و ارائه استدلال ها و براهین متقن در مقابل پرسش های جبهه کفر، رسالت خود را به اثبات رساند و به مرور زمان همگان به سوی او مجذوب شدند.
پی نوشت
1. اعراف (7): 107 – 108، 116 – 118.
2. ابن هشام، السیرة النبویة، ج 1، ص 315.
3. ابن اثیر، الکامل، ج 2، ص 60؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ج 2، ص 324؛ نصیری، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ص 98.
4. بیهقی، دلائل النبوة، ج 2، ص 270؛ ذهبی، تاریخ اسلام، ج 1، ص 212 – 213.
5. السیرة النبویه، ج 1، ص 180.
6. دلائل النبوة، ج 2، ص 270؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج 4، ص 93.
هدف از خلقت، معرفت و شناخت خداوند و حرکت به سوی سعادت و کمال است. رسیدن انسان به سوی سعادت و کمال بدون ارسال هادیان و رسولان امکان پذیر نیست. پس از ارسال رسولان به سوی مردم لازم است تا با اقامه برهان های متقن و استدلال های همه فهم و گاهی ارائه معجزه، رسالت خود را اثبات و آن را مورد پذیرش همگانی قرار دهند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در کنار صفات ممتاز انسانی که شهره عام و خاص بوده، برای اثبات رسالت خود قرآن را که در بردارنده محتوای عمیق و متقن و از فصاحت و بلاغت برتری نسبت به دیگر سخنان فصیح و بلیغ آن عصر برخوردار بوده ارائه داد، عده ای در همان آغاز پذیرفتند و گروهی نیز به مرور زمان رسالت وی را تأیید و مسلمان شدند.
