در طول تاریخ خلفا برای اینکه بتوانند برمسند حکومت تکیه کنند، به انواع فتنه ها روی می آوردند که در این میان با بصیرت افزایی بزرگان دین از جمله حضرت زینب (سلام الله علیها) مردم می توانستند بر فتنه ها غالب شوند در این نوشته به سه شیوه ی مواجه ی حضرت با فتنه را بیان می کنیم.
بصیرت به معنی فهم عمیقی که انسان بتواند حق را از باطل تشخیص دهد که لازمة هر شخص دین‌داری است که می‌خواهد در فتنه‌ها مصون باشد و بصیرت لازم در زندگی داشته باشد، حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) یکی از القابش عقلیه بنی‌هاشم است؛ در بین زنان قریش و بنی‌هاشم به‌خاطر درایت و تدبیر، حلم و بردباری ملقب به عقلیه و عقلیة النساء بود. دوران زندگی حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) هم‌زمان بود با فتنة خلفای سه‌گانه و فتنة بنی‌امیه در زمان حکومت پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) که باتدبیر ایشان مردم توانستند بر فتنه‌ها غالب شوند. تربیت در خانواده رسالت از ایشان زنی کامل و مقاومی ساخته بود که در حوادث فتنه‌های زندگی ایشان را در مقابل فتنه‌ها ایمن می‌ساخت. در این مقاله سه تا شیوه مواجهه حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) با فتنه را بیان می‌کنیم.
1-پایداری بر اصول
از خصوصیات فتنه این است که حق را ناحق جلوه داده و خواسته ناحقی را در لباس حق‌طلب کند. کار غیراصولی را اصلی جلوه داده مردم را از آنچه که برایشان مهم و اولویت دارد، دور کند تا بتواند ظلمی را که مدنظر خودشان است به مردم تحمیل کند. ازاین‌جهت است که بزرگان دین همواره در مواجه با فتنه بر اصول مبانی مشترک پایداری می‌کردند؛ در خطبه امام حسین(علیه‌السلام) در کربلا و حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) در شام مقابل لشگریان یزید بر اصول حاکم بر دین اسلام که اعتقاد به خدا، پیامبر گرامی، معاد، دوری از ظلم و پیروی از امامت است تأکید شده است. حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) در خطبة خویش به این موضوع تأکید می‌فرمایند: «سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است و درود خدا بر پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و همه خاندان او باد. راست گفت خدای سبحان که فرمود: سزای کسانی که مرتکب کار زشت شدند زشتی است، آنان که آیات خدا را تکذیب کردند و به آنها استهزاء نمودند.»[1] حضرت در خطبه دیگر به امامت نیز که یکی از اصول اعتقادت و چراغ راه مردم در تاریکی است اشاره می‌فرمایند: «چه ننگی بدتر از کشتن پسر پیامبر و سید جوانان بهشت؟! مردی که چراغ راه شما و یاور روز تیره شما بود.»[2]
بنابراین یکی از روش‌های غلبه بر فتنه، پایداری بر اصول حاکم بر اعتقادات است که دشمن به دنبال کم‌رنگ کردن و ازبین‌بردن آن است ازاین‌جهت است که بزرگان دین برای اینکه مردم را از فتنه دور کنند آنها را به اصول مشترک اسلامی متذکر می‌شوند. حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) نیز در تمام سخنرانی‌ها به اصول اسلام که مورد غفلت مسلمان‌ها شده است اشاره می‌کنند.
2-خطابه و روشنگری
یکی از روش‌های مقابله با فتنه روشنگری ابعاد فتنه است که در سیره حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) به‌وضوح میتوان دید. ایشان زندگی با پدر و نحوه برخورد حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) با فتنة بنی‌امیه از ایشان شیر زنی ساخته بود که می‌توانست در مقابل آماج فتنه‌ها خود را حفظ کرده و روش غلبه بر آن نیز از پدرش خویش به یادداشت. ازاین‌جهت است که حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها) خطبه‌ای که در کوفه برای مردم خواندند روش ایشان چنان شبیه پدر بود که مردم خیال می‌کردند که حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) سخنرانی می‌کنند. ایشان در خطبه‌هایش به روشنگری مردم، رسوا کردن ماهیت فتنة بنی‌امیه چه‌بسا به عقاید باطل آنها می‌تازند. خطبة ایشان در کاخ ابن زیاد بیانگر همین مطلب است. «ابن زیاد گفت زن کیست که در میان زنان در گوشه مجلس نشست؟» زینب کبری سخن او را پاسخ نداد.
ابن زیاد برای بار دوم و سوم این سخن را تکرار کرد، تا سرانجام یکی از زنان گفت: «این زینب دختر فاطمه دختر رسول خداست!» ابن زیاد رو به زینب کرد، گفت: «سپاس خدایی را که شما را کشت و رسوا کرد و نشان داد که سخنانتان دروغی بیش نبود!» حضرت (زینب سلام‌الله‌علیها) فرمود: «سپاس خدایی را که ما را به پیامبرش محمد (صلی‌الله علیه و اله) کرامت داد و از پلیدی‌ها پاک گردانید. همانا فاسق رسوا گردید و فاجر، دروغ می‌گوید و آن ما نیستیم!». ابن زیاد برای اینکه احساسات حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) را تحریک کند، گفت: «کار خدا را با برادر و اهل‌بیت خود چگونه دیدی؟» زینب (سلام‌الله‌علیها): «جز زیبایی ندیدم! آنان گروهی بودند که خداوند شهادت را برایشان مقدر فرموده بود پس به‌سوی آرامگاهشان شتافتند. به‌زودی خداوند میان تو و آنان جمع خواهد کرد و آنان با تو مخاصمه و احتجاج خواهند نمود، آن‌گاه خواهی دید که پیروز و رستگار کیست. ای زاده مرجانه.»[3]
بنابراین در این خطبه حضرت(زینب سلام الله علیها) با خطابه و روشنگری فتنة دشمن با بیان مستدل وروشن باطل می‌کنند و جبهه حق را تثبیت می‌کند که در نهایت قیام‌های بعد از کربلا و بیداری مسلمانان در سرزمین‌های اسلامی منجر شد که این نهضت با روشنگری ایشان به گوش جهانیان رسید.
3-صبر راهبردی
یکی از راهکارهای غلبه بر فتنه صبری است که ثمره عملی داشته باشد، بزرگان دین از در مواجهه با فتنه‌ها شتاب‌زده عمل نمی‌کردند بلکه با صبر و تحمل سختی‌ها بر فتنه غلبه می‌کردند در سیره حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) نیز ایشان با انواع فتنه‌ها و آزمایش‌ها مواجه شدند که باصبر و تحمل توانستند بر فتنه‌ها غالب شوند. وقتی ایشان در عاشورا تمام کسان خویش را از دست داد توانست با صبر و تحمل سختی ها پیروز نهایی باشد. ازاین‌جهت است که در کاخ یزید می‌فرماید: «ای یزید! هر کید و مکر که داری بکن، هر کوشش که خواهی بنمای، هر جهد که داری به کار گیر، به خدا سوگند هرگز نتوانی نام و یاد ما را محو کنی، وحی ما را نتوانی از بین ببری، به نهایت ما نتوانی رسید، هرگز ننگ این ستم را از خود نتوانی زدود، رأی توست و روزهای قدرت تو اندک و جمعیت تو رو به پراکندگی است، در روزی که منادی حق ندا کند که لعنت خدا بر ستمکاران باد.»[4]
بنابراین حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) می‌داند که اگرچه در ظاهر پیروز میدان یزید است اما پیروز نهایی مکتب امام حسین (علیه السلام) است. وقتی یزید خواست حضرت را شماتت کند حضرت جوابی دادند برگرفته از صبر ومعرفت ایشان بود که فرمودند: «ما رأیت الّا جمیلاً؛[5] من غیر از زیبایی ندیدم» حضرت با صبر راهبردی توانستند کشتی نهضت عاشورا را به‌سلامتی به ساحل نجات برسانند و مردم را درمقابل فتنه های آینده ایمن ساختند.
پی‌نوشت:
[1]الهوف علی القتل الطفوف، ص181.
[2]الاحتجاج للطبرسی، ج2ص304.
[3]همان .
[5]غم نامه کربلا،ترجمه لهوف، ص203.
بصیرت نیاز هرشخصی است که بتواند حق را از ناحق تشخیص دهد. برای رهایی از فتنه باید از بزرگان دین پیروی کرد.