خداوند شیطان را برای آزمایش انسان و تعیین عیار او آفرید. بی شک بدون این ارزش سنجی، مقام کسی مشخص نمی شود. با آزمون و نتایج آن است که نمره های متفاوت کسب می شود.
شیطان شناسی از دیر باز مورد توجه علاقمندان به مفاهیم دینی بوده است. آشنایی با مقوله شیطان و راههای مقابله با ترفندهای آن می تواند در آینده انسان نقش مهمی داشته باشد. شیطان و یارانش تمام قد در مسیر سعادت انسان قد علم کرده تا کسی سمت خدا نرود و به خیال خودش بازار خدا را خلوت کند. البته در این میان کسانی که به ندای شیطان لبیک گفته و دوان دوان به دنبالش می روند، کم نیستند.
روشهای شیطان در گمراه کردن متعدد است که به مواردی اشاره می کنیم.
1- وسوسه
شیوه معمول شیطان برای گمراه ساختن انسان، وسوسه است. گاهی این وسوسه بعد از نشان دادن 99 کار درست مطرح می شود تا در مرتبه آخر وسوسه خود را اثر گذار کند. قرآن در این باره می‌فرماید:«شیطان، حضرت آدم و حوا را وسوسه کرد تا عیوب آنها آشکار شود.» [1] شیطان در صدد وسوسه آدم و حوّا برآمد و انواع دام‌ها را بر سر راه آنان گسترد.
2- غافل کردن
اگر شیطان بتواند کسی را غافل کند، دیگر به خود زحمت نمی دهد تا از راههای دیگر، وارد شود. بنابر این اگر کسی تحت غفلت او قرار گرفت، گمراهیش بسیار نزدیک است. از این رو فرمود: «رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ. پروردگارا چون مرا فریب دادی من نیز با زینت کردن برای آنها قطعا فریبشان خواهم داد.» [2]
3- وعده دروغ
گاهی انسان به وعده ها دلخوش است. مهم این است که چه کسی وعده می دهد. گاهی وعده ها از طرف خداست. وعده های خداوند به جهت عشقی است که به انسان و سعادتمند شدن او دارد. قطعا خداوند در وعده، تخلف نمی کند. اما گاهی وعده ها از سر دلسوزی نیست بلکه برای ضربه زدن و منحرف کردن است. تفاوت وعده شیطان با وعده خدا این است که وعده های الهی هم راست است و هم برای سعادت بشر است. اما وعده های شیطان، قطعا دروغین و حربه ای برای گمراهی است. چیزی به نام صداقت در وجود شیطان معنا ندارد چون قسم خورده که انسان را گمراه کند. شیطان شما را از فقیر شدن می ترساند در حالی که خدا وعده های الهی با فضل ومغفرت همراه است. در این میان کسانی که بیناترند با خدا همراه و در مقابل، عده ای نابینا و بیمار دل با شیاطین دمخور و همرازند.
4- آسان سازی گناه
مخاطب شناسی شیطان بسیار دقیق است تا جایی که برای هر کسی به شیوه ای عمل می کند. کسانی که هنوز به گناه عادت نکرده و انجام آن برایشان سخت است، آسان سازی گناه فریبنده ترین حربه است. جلوه دادن و آسان‌سازی و کوچک‌نمایی گناهان بزرگ و زمینه‌سازی برای ارتکاب آن از طریق ظاهر کردن کار زشت در نمایی زیبا، همراه با ایجاد آرزوهای طولانی انسان، از روشهای مرموز شیطان است: « کسانی که بعد از روشن شدن هدایت برای آنها، پشت به حق کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است.» [3] در این آیه شریفه، آسان جلوه دادن و زیبا سازی دروغین به مار خوش خط و خالی می ماند که ظاهرش جذاب و باطنش زهر آلود است.
5- ایجاد دشمنی
یکی از شیوه‌های مستمر استکبار، ایجاد اختلاف میان مردم برای رسیدن به آمال خود بوده است. مبتکر این شیوه، شیطان است. قرآن می‌فرماید شیطان از طریق قمار و شراب بین شما دشمنی می‌اندازد تا به اهداف خود برسد: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ﴾ [4]
6- فسادانگیزی گام‌به‌گام
شیطان در رسیدن به اهداف خود، از روش گام به گام استفاده می‌کند. از جمله اینکه در امر به فحشا و منکر از این طریقـه استفاده می‌کند:«وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ هر کس پیرو گامهای شیطان شود (گمراهش می‌سازد، زیرا) او به فحشا و منکر فرمان می‌دهد.» [5]
7- هجوم همه جانبه
دشمن، قسم خورده تا به هر شکلی که بتواند برای گمراه‌سازی انسان هجوم آورد. در قرآن هم فرموده:«ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ.» [6] مقصود از ﴿مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ﴾، حوادث ناگواری است که برای آدمی پیش می‌آید و مراد از «خَلف»، اولاد و اعقاب اوست. مقصود از ﴿إِیمَانِهِم﴾، سعادت و دین او و منظور از ﴿شَمَائِلِهِم﴾، بی‌دینی می‌باشد، بدین معنا که فحشا و منکرات را در نظر آدمی جلوه داده، وی را به ارتکاب معاصی و آلودگی به گناهان و پیروی هوای نفس و شهوات وادار می‌سازد. [7]
وظیفه ما در برابر چنین موجود خطرناکی بسیار سنگین است چرا که گاهی عواقب آن، در قیامت هم دامنگیر انسان است. از نگاه قرآن وظیفه ما این است که با او معامله دشمن کرده و به هیچ وجه حساب رفاقت نسبت به او در دل نداشته باشیم. «إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا البتّه شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید؛ او فقط حزبش را به این دعوت می‌کند که اهل آتش سوزان (جهنّم) باشند.» [8]
طبق آیات شریفه فوق، مبارزه با شیطان باید جدی تر شود. بهترین وسیله ای که می توان به کمک آن با شیطان مبارزه کرد، نماز است. زیرا شیطان از محافظ نماز می ترسد. امام رضا علیه السلام فرمودند: « شیطان همواره از مومن مادامی که محافظ نماز های پنجگانه باشد می ترسد. اما اگر نمازها را ضایع کند، شیطان بر او جرات پیدا کرده و وارد کبائر می کند.» از این حدیث می فهمیم که ضایع کردن نماز، چراغ سبز به شیطان است.
نتیجه گیری
شیطان حقیقتا خطر ساز و خطرناک است. تمام ابزار و امکانات برای او فراهم است تا انسان را به نابودی بکشاند. گام به گام، وعده دروغین، حمله همه جانبه و غافل کردن، برخی از روش های اوست. در مقابل، محافظت و مراقبت ازعنصر بی بدیل نماز، بهترین حربه در مقابله با شیطان است.
[1] اعراف/ 20
[2] حجر / 39
[3] محمّد/ 25
[4] المائده/ 91
[5] نور / 21
[6] اعراف / 17
[7] تفسیر نمونه ج 6 ص 110
[8] فاطر / 6
[9] صحیفه الامام الرضا علیه السلام/ ص84 و بحارالانوار / ج 83 / ص11
بزرگترین دشمن در مسیر سعادت بشر، شیطان است که با انواع حیله ها سعی در گمراهی انسان دارد. آشنایی با ترفندها و راههای مقابله با این دشمن قسم خورده در نقش برآب کردن دسیسه های او به شدت موثر است.