رشد و کمال انسان در سایه ایمان و تقوا در قرآن معرفی شده است، نه اینکه تنها مسلمانی مسلمانان در ادعا باشد؛ صرف ادعا دردی را دوا نمی کند. در سایه عمل است که پیشرفت مادی و معنوی حاصل می شود.
این گونه سوال شده است: اگر دین خوب است و در کنار علم باعث پیشرفت می شود و می گوییم، تا دین نباشد پیشرفت نمی کنیم پس چرا ما و کشورهای اسلامی که دین داریم پیشرفت نداریم ولی کشورهای غربی که دین ندارند پیشرفت دارند؟
در بررسی علت این امر می توان به علل متعددی دست یافت؛ که هر کدام به نوبه خود یا در کنار هم می توانند علت این امر باشند.
1. با مرور تاریخ اسلام، دوران نسبتا طولانی رشد و پیشرفت مسلمانان را مشاهده می نماییم که هیچ رقیبی برای اسلام دیده نمی شود. اگر در دوران کنونی کشورهای اسلامی دچار مشکلات فراوانی هستند، علت آن را باید در جای دیگری جستجو بکنیم؛ مانند: کینه توزی های غرب در به چالش کشاندن اسلام و مسلمانان و ایجاد درگیری بین آن ها؛ چرا که اسلام در هزاره نخست پیدایش خود، رشد و بالندگی را برای مسلمانان به ارمغان آورد. علاوه بر این مطلب در عصر حاضر نیز ما پیشرفت های کلانی در عرصه های علمی داشته ایم.[1]
2.عمل نکردن به دستورات قرآن
قرآن سعادت فردی و اجتماعی بشر را در دنیا و آخرت تضمین می کند. به شرط این که به تعالیم آن جامه عمل پوشانده شود و دستوراتش عملی گرددد.
متاسفانه سال ها است که عمل به قرآن در جامعه اسلامی کم رنگ شده است و غیر مسلمانان در عمل به آن پیشتازاند. تعالیمی همچون نظم، صداقت، تلاش، امانت داری، اتحاد، کسب علم و... را در جوامع غربی بیشتر می توان یافت.[2]
3. مشکلات و مصائب خود ساخته
برخی بلاها و مشکلاتی که مومن به آن دچار می شود، به خاطر این است که بسیاری از اوقات این خود ما هستیم که به دلیل سوء مدیریت در برنامه و یا به دلیل انتخاب های غلط و اشتباه و... دچار مشکل می شویم.
به طور مثال اگر در رانندگی با بی احتیاطی دچار تصادف شویم و در آن به نقص عضو مبتلا گردیم و... مسبب همه این ها خود ما هستیم و به خداوند مربوط نمی شود. قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَظْـلِمُ النَّاسَ شَیئا وَ لَـَکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْـلِمُونَ؛[3] خداوند بر مردم هیچ ستمی نمی کند؛ ولی این خود مردم اند که بر خویشتن ستم می کنند.»
4. هر کسی به اندازه تلاشش بهره می برد
از منظر آیات و روایات سستی و بی‌حوصلگی سبب بی‌بهره ماندن انسان از دنیا و آخرت عنوان شده است. از همین رو ضرورت و اهمیت تلاش و پشتکار انسان در تأمین سعادت دنیا و آخرت نمایان می‌شود.[4]،[5]
پس هر کسی به اندازه تلاش و زحمتی که کشیده و به اندازه ای که از نبوغ و استعداد الهی استفاده کرده است، در راحتی و آسایش خواهد بود. بدون شک یکی از علت های پیشرفت غرب، تلاش زیادی بوده که توسط آنان برای رشد اقتصادی صورت گرفته است و نتیجه آن را هم الان برداشت می کنند و ربطی به کفر یا ایمان ندارد.
به خاطر همین علت؛ رفاه و برخورداري از نعمت هاي مادي در ميان كافران نيز عموميت ندارد و بسياري از كافران در فقر و تنگ‌دستي به سر مي برند. در مقابل مسلمانان نیز در زمینه هایی که تلاش کردند به درجات عالیه رسیده اند.
5. اجر و پاداش اخروی
صبر و استقامت در برابر مشکلات و مصائب و پیمودن راه سعادت و تکامل در شرایط سخت و دشوار، أجر و پاداش اخروی بسیاری را نصیب انسان خواهد نمود، چنان که در روایتی نقل شده روزی عبداللّه بن ابی یعفور نزد امام صادق (علیه السلام) به شکوه و گلایه پرداخت که من همیشه در سختی و بیماری به سر می برم؛ امام (علیه السلام) در جواب فرمودند: «اگر شخص مؤمن بداند که پایداری در برابر مصائب و سختی ها چه اندازه اجر و ثواب دارد، آرزو می کند که بدن او با قیچی قطعه قطعه شود.»[6]
6. محبت الهی
با توجه به این که خداوند، اولیای خود را دوست دارد، در نتیجه اگر خلافی کنند، فوراً آنان را با قهر خود می گیرد تا متذکر شوند، امّا اگر نااهلان خلاف کنند، خداوند به آنان مهلت می دهد و هرگاه مهلت سرآمد، آنان را هلاک می کند: «وَ جَعَلْنا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِداً؛[7] و بر وقت هلاکشان موعدی معلوم مقرر گردانیدیم.» در آیه دیگر می فرماید: «إِنَّما نُمْلی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً؛[8] آن ها را (برای امتحان) مهلت می‌دهیم تا بر گناه و سرکشی خود بیفزایند.»
7.سختی مقدمه کمال و پیشرفت
مهم ترین جنبه بلاها، خاصیت رشد دهندگی آن هاست. در حالت آسایش و راحتی، قابلیت های نهفته انسان پرورش نمی یابد.
به همین جهت قرآن می فرماید: «همانا انسان را در رنج و سختی آفریدیم.»[9] شهید مطهری در این زمینه می گوید: این خصوصیت مربوط به موجودات زنده بالاخص انسان است که سختی ها و گرفتاری ها، مقدمة کمال ها و پیشرفت هاست.[10]
در نتیجه به این مطلب می رسیم که بهره‌مندی بیشتر از مواهب الهی و امکانات مادی چند علت می تواند داشته باشد؛ از جمله: بهره‌مندی در سایه تلاش خود انسان می تواند باشد، چه کافر و چه مسلمان.
این مطلب نیز قابل تامل است؛ نعمت بیشتر همیشه به نفع انسان نمی باشد؛ بلکه گاهی سبب غفلت انسان و محروم ماندن از نعمت های اخروی و زیاد شدن گناهان انسان می گردد؛ به خاطر همین مطلب است که بی دینی و تنفر از دین در غرب بیشتراست ومی تواند یکی از علل عمده بی دینی شمرده شود و تعداد قابل توجهی از دانشمندان آن ها منکر وجود خداوند هستند و حتی به مقابله با خداوند نیز برخواسته اند.
از این بالاتر وقتی با دید گسترده نگاه کنیم همین بلا و مشکلات می تواند تبدیل به نعمتی شود که باعث ترقی روحی و جایگاه معنوی انسان شود.
پی نوشت
[1] کشف الاسرار، ص 272.
[2] تهاجم فرهنگی، ص 109.
[3] سوره یونس، آیه 44.
[4] سوره النجم، آیه 39.
[5] تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 463.
[6] اصول کافی، ص 255.
[7] سوره کهف، آیه 59.
[8] سوره آل عمران، آیه 178.
[9] سوره بلد، آیه 4.
[10] مجموعه آثار شهید مطهری، ج1، ص176.
بر اساس آموزه هاى اسلام پیشرفت انسان در گرو رشد علمى و رشد عملى است، جامعه هایی که در طول تاریخ بشریت خوب فهمیده اند و خوب به آن ها عمل کردند؛ پیشرفت نیز داشته‌اند؛ زیرا در یک جامعه، رشد علمى به ایمان بر مى گردد و رشد عملى به عمل صالح و در قرآن کریم ایمان و عمل صالح دو رکن پیشرفت هستند.