کنترل خیال و رهایی از تفکرات شهوانی

انسان به عنوان یک موجود متفکر، از قوه خیال بهره مند است. خیال می تواند هم در جهت مثبت کارساز باشد و هم در جهت منفی، ویرانگر. پس کنترل خیال از این جهت دارای اهمیت است. چه بسیار افکاری که دودمان آدمی را می سوزاند و چه بسیار افکار و خیالاتی که سرنوشت آدمی رو در جهت موفقیت سوق می دهد. امام علی (علیه السلام) در کلامی که منسوب به ایشان است می فرماید: مواظب افـکــارت بــــــاش که گفتــارت می شود، مواظب گفتارت باش که رفتارت می شود، مراقب رفتارت باش که عادتت می شود، مراقب عادتت باش که شخصیتت می شود، مواظب شــخـصیتت بــــــاش که سرنوشتت می شود. [1]

کارایی خیال
پس فکر و تکرار افکار ممکن است به مرور بر سرنوشت آدمی اثر بگذارد. این تکرر افکار و خیالات اگر تبدیل به عادت شد، ممکن است در سطح کلان تری به خوش گمانی و یا بدگمانی نسبت به خود و سرنوشت  منجر شود. امام رضا عليه‏ السلام در روایتی می فرمایند: «اَحسِنِ الظَّنَّ بِاللّه‏ فَاِنَّ اللّه‏ عَزَّوَجَلَّ يَقولُ: اَنا عِندَ ظَنِّ عَبدىَ المُؤمِنِ بى، اِن خَيرا فَخَيرا وَ اِن شَرّا فَشَرّ؛[2] به خداوند خوش گمان باش، زيرا خداى عزوجل مى‏ فرمايد: من نزد گمان بنده مؤمن خويش هستم، اگر به من خوش گمان باشد، به خوبى با او رفتار مى‏ كنم و اگر به من بدگمان باشد، به بدی.»

مکانیزم قوه خیال
انسان به چهار قوه عقل و شهوت و غضب و وهم مجهز است. هر کدام از این قوا که تقویت شود، بر دیگر قوا اثر می گذارد و آنها را محدودتر می کند. به عنوان مثال اگر شهوت آدمی تقویت شد، از قوه تعقل و تامل او کاسته می شود. همچنین وقتی قوه غضب شعله ور می شود، شخصی که قوه تعقل و دور اندیشی خودش را از دست می دهد. به همین خاطر گفته شده هنگام خشم و غضب نباید بر کاری تصمیم بگیرد. کسی که زیاد خیال پرداز باشد از قوه تأمل و دور اندیشی و واقع بینی فاصله خواهد گرفت. قوه خیال یکی از قوه هایی است که اگر کنترل آن دست عقل باشد موجب برکاتی خواهد شد. در واقع اگر عقل و قوه خودمداری انسان، پرورش یابد، دیگر قوا را هم می تواند تحت کنترل خود در بیاورد و یکی از آنها قوه خیال است!

مؤلفه های خیال
 خیال از تلفیق و ترکیب صورتهایی محقق می شود که شخص در طول روز می بیند. کنترل خیال هم از مدیریت این صورت ها و اطلاعات ورودی تعریف می شود. این صورت هایی که شخص در طول روز بخصوص از فضای مجازی می بیند به عنوان ملات و مصالحی هستند برای ساختمان افکار و تخیلات شخص در تنهایی ها. لذا برای کنترل افکار و خیالات منفی، نباید ملات و مصالح را برای  ساختمان سازی ذهن فراهم کرد بلکه بیش از پیش برای تغذیه ذهن و روح مراقب بود. «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ؛[3] پس انسان باید به خوراکش با تأمل بنگرد».  

تصویر و صورتهای بصری، بیشترین اثر کاری را بر روان و ذهن آدمی می گذارد، و بی خود نیست که گفته اند «آنچه دیده بیند دل کند یاد». برخی از افکار، جنبه شهوانی دارد که می توان گفت ناشی از همان ورودیهای بصری است که از فضای مجازی یا جوّ نابهنجار جامعه در ذهن ذخیره می شود.

پس برای کنترل افکار، جدای از حکم شرعی نگاه به تصاویر نابهنجار، لازم است زمینه دیدن این نگاهها را از بین برد، و در صورت خطورات ناخود آگاه این افکار، ذهن را تعمدا منصرف کرده و با تصاویر مثبت جایگزین کرد و البته این قضیه نیاز به تمرین دارد.

خلاصه
ذهن، ممکن است ظرف ورود تصاویر مثبت و منفی باشد. تصویر منفی، اثر منفی دارد. و برای بازخورد مثبت، باید ظرف ذهن را حاوی تصاویر مثبت و مفید کرد. قران و روایات به ما در مورد دیدنی های مثبت جهت می دهد.

1- نگاه به مخلوقات خدا و تدبر در مورد آنها؛ به عنوان مثال «أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ؛[4] ایا نگاه به شتر نمی کنند که چگونه خلق شده است» یا «وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَفِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ؛[5]و روى زمين براى اهل يقين نشانه‌هايى [متقاعدكننده‌] است، و هم در نفوس خود شما مردم، آیا نمی‌نگرید؟»
2- نگاه محبت امیز به چهره پدر و مادر[6]
3- نگاه به مصحف (قران)[7]
4- نگاه به سبزه و آب جاری[8]
5- مطلق ذکر و توجه به مفهوم آن

پی‌نوشت:
1- این عبارت معروف و منسوب به امیر المومنین علیه السلام است و منبعی ندارد.
2- اصول كافى، ج2، ص72
3- سوره عبس، آیه 24
4- سوره غاشیه، آیه 17
5- سوره ذاریات، آیه 5
6-تحف العقول، ص 44
7-مشکوة الانوار، ص۱۰۳
8- خصال، ص 92.