نفوذ و وسوسه شیطان در برخی انسان‌ها گاهی تا اندازه‌ای شدت پیدا می‌کند که این انسان‌ها تبدیل به مبلغی برای ابلیس می‌شوند. اما باید دانست که شیطان تنها انسان را فریب می‌دهد و هیچ‌گونه تسلطی بر او ندارد.
محدوده و قدرت شیطان تا کجاست؟ چگونه شیطان باعث گمراهی تعداد زیادی از انسان‌ها شده است؟ چرا باید خداوند چنین قدرتی را به شیطان بدهد تا انسان‌ها گمراه شوند؟
سوالاتی از این قبیل گاهی برای یک مسلمان ایجاد می‌شود. برای پاسخ به این سوالات باید به سراغ قرآن برویم.
در آیات متعددی خداوند از رابطه میان شیطان و انسان‌ها و محدوده قدرت و اختیار ابلیس سخن گفته است. در ادامه سعی داریم به صورت مختصر و اجمالی با استفاده از آیات قرآن به پاسخ این سوالات بپردازیم.
انسان خودش مسئول کارهایش است نه شیطان
هیچ کس نمی‌تواند مسئولیت کارهایش را به گردن شیطان بیاندازد. این خود انسان‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند چگونه در زندگی عمل کنند. شیطان تنها می‌تواند انسان‌ها را فریب دهد و به گناه دعوت کند، هر انسانی تنها در گرو اعمال و رفتار خودش است و هیچ‌کس جز خود او مسئول کارهایش نیست.
خداوند در قرآن می‌فرماید:
«كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَة؛[۱] (آری) هرکس در گرو اعمال خویش است.»
بنابراین شیطان هیچ گونه تسلطی بر انسان ندارد و تنها او را به سمت باطل دعوت می‌کند و این انسان است که با اختیار خود مسیر حق یا باطل را انتخاب می‌کند.
شیطان گناه هیچ کس را گردن نمی‌گیرد
یکی از بهانه‌ای که انسان بعد از ارتکاب خطا و اشتباه به آن پناه می‌برد، انداختن تقصیر رفتار خویش به گردن دیگری است. ما انسان‌ها عادت داریم وقتی کار اشتباهی انجام می‌دهیم، مقصر رفتار اشتباه خود را فریب و تشویق دیگران بدانیم. می‌گوییم فلانی به ما گفت و ما فریب او را خوردیم.
یکی از بهانه‌های گناه‌کاران در آخرت نیز همین است. آنها می‌خواهند شیطان را مسئول کارهای خود معرفی کنند، اما شیطان خطاب به آنها می‌گوید:
«إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لي فَلا تَلُومُوني وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ؛[۲] «خداوند به شما وعده حق داد؛ و من به شما وعده (باطل) دادم، و تخلّف كردم! من بر شما تسلّطى نداشتم، جز اينكه دعوتتان كردم و شما دعوت مرا پذيرفتيد! بنابراين، مرا سرزنش نكنيد؛ خود را سرزنش كنيد!»
همانطور که هیچ دادگاهی این بهانه را نمی‌پذیرد و خود شخص مجازات می‌شود دادگاه الهی نیز این بهانه را قبول نمی‌کند و هیچ‌گاه گناه دیگران بر گردن شیطان قرار نمی‌گیرد. اگرچه شیطان به دلیل فریب انسان‌ها گناه کرده و مجازات می‌شود.
بنابراین هرکس تنها باید خودش را سرزنش کند.
خداوند به شیطان مهلت داد
قدرت شیطان نیز از ناحیه خداوند است. پس از آنکه شیطان از بهشت اخراج شد خداوند به او تا وقت معینی مهلت داد.
شیطان از خداوند خواست تا او را تا روز رستاخیز مهلت بدهد اما خداوند تنها تا مدت معینی این مهلت را در اختیار شیطان قرار داد:
«قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْني إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ. قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرينَ. إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم؛[۳] گفت: «پروردگارا! مرا تا روز رستاخيز مهلت ده (و زنده بگذار!)» فرمود: «تو از مهلت يافتگانى! (امّا نه تا روز رستاخيز، بلكه) تا روز وقت معيّنى.»
سپس شیطان قسم یاد کرد تا تمام فرزندان آدم را گمراه کند:
«قالَ رَبِّ...لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعين؛[۴] گفت: پروردگارا...من در روى زمين(همه كارهاى زشت را) براى آنها(انسان‌ها) آراسته خواهم كرد و همه آنها را گمراه خواهم نمود.»
بنابراین شیطان این قدرت را دارد تا بتواند انسان را فریب دهد.
فلسفه مهلت یافتن شیطان برای فریب آدمیان
ممکن است این سوال در ذهن ایجاد شود که فلسفه و علت این کار خداوند چه بوده است؟ چرا خداوند باید به شیطان برای گمراهی انسان مهلت بدهد؟
شیطان یکی از وسایل امتحان انسان است. القائات و وسوسه‌های شیطان عاملی است که به وسیله‌ی آن بندگان خالص خداوند از بندگان گمراه و ناسپاس شناخته می‌شوند:
قرآن در این باره می‌فرماید:
«وَ ما كانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها في شَك؛[۵] او سلطه بر آنان نداشت جز براى اينكه مؤمنان به آخرت را از آنها كه در شكّ هستند باز شناسيم؛ و پروردگار تو.»
بنابراین شیطان یکی از وسایل آزمایش و امتحان الهی است تا به وسیله آن انسان‌های مومن از انسان‌های بدکردار شناخته شوند.
میزان قدرت شیطان و ابزارهای مورد استفاده او
پرسش مهم دیگری که مطرح می‌شود میزان نفوذ و تاثیر شیطان در انسان است.
هانطور که گفتیم هر انسانی خودش مسئول کارهایش است و نباید کسی جز خود را مقصر بداند.
نقش شیطان تنها در فریب انسان و سوق دادن او به سمت رذائل و گناهان است. در این مسیر شیطان از روش‌ها و ابزار گوناگونی استفاده می‌کند.
یکی از مهم‌ترین ابزارهای شیطان «وسوسه» است. ابلیس با وسوسه توانست آدم و حوا را گمراه کند:
«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ... وَ قالَ ما نَهاكُما رَبُّكُما عَنْ هذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَنْ تَكُونا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونا مِنَ الْخالِدين؛[۶] سپس شيطان آن دو را وسوسه كرد... و گفت: «پروردگارتان شما را از اين درخت نهى نكرده مگر بخاطر اينكه (اگر از آن بخوريد،) فرشته خواهيد شد، يا جاودانه (در بهشت) خواهيد ماند!»
از دیگر راه‌کارهای شیطان برای فریب انسان «زینت دادن گناهان» است. خداوند در قرآن کریم یکی از عوامل عدم هدایت انسان‌ها را زیبا جلوه دادن اعمال در نظر آنها توسط شیطان می‌داند:
« وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ فَهُمْ لا يَهْتَدُون؛[۷] و شيطان اعمالشان را در نظرشان جلوه داده، و آنها را از راه بازداشته؛ و از اين رو هدايت نمىشوند!»
استفاده شیطان از انسان برای گمراهی دیگران
گاهی انسان با واسطه و غیر مستقیم انسان‌ها را گمراه می‌کند. برخی انسان‌ها چنان در چنگال وسوسه‌ها و القائات شیطان اسیر شده‌اند که تمام رفتار و گفتارشان در راستای اهداف شیطان قرار می‌گیرد.
شیطان تنها یک نفر را گمراه می‌کند اما آن شخص با گفتار و زبان خود باعث گمراهی هزاران نفر می‌شود.
یکی از خطرات جدی در دنیا امروز همین مسئله است با انتشار یک کلیپ در فضای مجازی ممکن است هزاران انسان به گناه آلوده شوند. بنابراین باید همواره مراقب اعمال و رفتار خود باشیم.
پی‌نوشت
[۱] سوره مدثر، آیه۳۸.
[۲] سوره ابراهیم، آیه۲۲.
[۳] سوره حجر، آیات ۳۶ـ۳۸.
[۵] سوره سبأ، آيه ۲۱.
[۶] سوره اعراف، آیه۲۰.
[۷] سوره نمل، آیه۲۴.
شیطان هیچ‌گونه تسلطی بر انسان ندارد. تنها کاری که او می‌تواند انجام دهد فریب و وسوسه انسان‌هاست. بنابراین هر انسانی خودش مسئول کارهای خود است و در آخرت بر اساس اعمال و رفتار نیک و بدش پاداش و عقاب می‌بیند. برخی انسان‌ها گاهی به طور کامل در تسخیر شیطان قرار گرفته و شیطان از آنها برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند.