سخن‌چینى به عملی اطلاق می‌شود که غالبا قول دو طرف را به هم‌دیگر رساندن بوده، بنابراین نوعی افشای سرّ می‌کند که در نتیجه متضمن فساد خواهد بود. و در اسلام از این عمل نهی شده و از گناهان کبیره بوده و عذاب حتمی خداوند را به‌همراه دارد.
از گناهانی که کبیره بودنش، به واسطه وعده عذاب در قرآن و اخبار مسلم شده، سخن‌چینی (نمیمه) است. خداوند در سوره مبارکه رعد می‌فرماید: «وَ یقطَعونَ ما امرَ اللهُ بهِ ان یوصلَ و یفسدونَ فی الارضِ اولئکَ لهُم اللعنهُ و لهُم سوءُ الدارِ؛ [۱]
و کسانی که قطع می‌کنند آنچه را خداوند امر به وصل آن فرموده و در زمین، فساد می‌کنند، برای ایشان است دوری از رحمت خداوند و برایشان بدی سرای آخرت است یعنی عذاب اخروی». و روشن است که نمّام معنی سخن‌چین، و کسی که حرفی را از یک نفر درباره کسی شنیده و برای آن‌کس نقل می‌کند قطع کرده، آنچه خدا امر به وصل آن فرموده و در زمین فساد کرده، زیرا عوض این که بین مؤمنین ایجاد محبت و الفت نماید و اتحادشان را محکم سازد، نفرت و تفرقه و دشمنی ایجاد کرده است پس برای او است لعنت خداوند و عذاب آخرت.
معنا و عمل سخن‌چینی
دو به هم زدن را سخن‌چینى نمیمه می‌گویند. سخن‌چینى عمل سخن‌چین است و سخن‌چین به کسى گویند که به قصد برهم زدن روابط دوستانه اشخاص، سخن هریک را براى دیگرى بازگو مى‌کند.
احکام سخن‌چینی
در دین اسلام احکامی برای سخن‌چینی و فرد سخن‌چین یا نمّام موجود هست که در ذیل تفصیلا به آنها خواهیم پرداخت:
حکم تکلیفی
سخن‌چینى میان مسلمانان، حرام، [۲]
بلکه از گناهان کبیره است. [۳]
در حدیثى از امام محمد باقر (علیه‌السّلام) آمده است: «بهشت بر سخن‌چینان حرام است». [۴]
سخن‌چینى به گفتار محدود نمى‌شود، بلکه بازگو کردن سخن دیگرى با نوشتن یا اشاره را نیز در برمى‌گیرد. [۵][۶]
گوش دادن به کلام سخن‌چین نیز حرام است. [۷]
سخن‌چینى گاه جایز، بلکه مستحب یا واجب مى‌شود، مانند سخن‌چینى میان مشرکان به قصد ایجاد اختلاف میان آنان و تقویت جبهه اسلام. [۸]
حکم وضعی
کسب مال از راه سخن‌چینى، مانند اجیر شدن براى این کار، باطل است و سخن‌چین نمى‌تواند در مالى که از این راه به دست آورده، تصرف کند و باید آن را به صاحبش بازگرداند. [۹]
دیگر احکام
بر امیر لشکر جایز نیست فردى را که کارش سخن‌چینى میان مسلمانان است همراه خود به جبهه جنگ ببرد و اگر چنین کسى راهى جبهه شد، از غنایم سهمى ندارد و چنانچه نیرویى از دشمن را بکشد مستحق سَلَب او نخواهد بود. [۱۰]
چنانچه کسى دیگرى را با عنوان سخن‌چین خطاب کند، تعزیر مى‌شود. [۱۱]
نمامی در روایات
قال الصادق (علیه‌السّلام): «و انّ مِن اکبرِ السحرِ النمیمه یُفَرقُ بها بینَ المتحابینَ و یُجلبُ العداوهُ علی المُتَصافیینِ و یُسفَکُ بها الدماءُ و یُهدَمُ بها الدُورُ و یُکشَفُ بها الستورُ و النمامُ شرُّ مَن و طَئَ الارضَ؛ [۱۲]
امام صادق (علیه‌السّلام) پس از بیان اقسام سحر می‌فرماید: «جز این نیست که بزرگ‌ترین اقسام سحر، نمامی است که به واسطه آن بین دوستان جدایی می‌اندازد و دشمنی را بجای صفا در بین کسانی که با یکدیگر یک‌رنگ بودند قرار می‌دهد و به سبب سخن‌چینی خون‌ها ریخته می‌شود و خانه‌ها خراب می‌شوند و پرده‌ها کشف می‌شود و نمام بدترین کسانی است که روی زمین راه می‌رود».
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «الا اُنبئکُمُ بشرارِکُم»؟ قالوا: بلی، یا رسول اللهِ! قال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «المشائونَ بالنمیمهِ المُفرِّقونَ بین الاحبهِ، الباغون لِلبُراءِ المعایب؛ [۱۳]
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: شما را به بدترین خودتان آگاه کنم؟ گفتند: بله ای پیامبر خدا. فرمود: آنها که به سخن‌چینی روند و در میان دوستان جدایی افکنند و برای پاکان عیب‌ها جویند».
قال الباقر (علیه‌السّلام): «مُحرمه الجنه علی القتاتین المشائینَ بالنمیمهِ؛ [۱۴]
امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: بهشت بر دورغ‌تراشانی که برای سخن‌چینی می‌روند حرام است».
قال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «مَن مَشی فی نمیمهٍ بینَ الاثنینِ سَلَطَ اللهُ علیه فی قبرهِ ناراً تُحرقُهُ الی یومِ القیمهِ و اذا خرج من قبرِهِ سَلَطَ اللهُ علیهِ تنیناً اسودَ ینهشُ لَحمَهُ حتی یدخُلَ النارَ»؛ [۱۵]
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «کسی که برای سخن‌چینی بین دو نفر حرکت کند، خداوند بر او در قبرش، آتشی را مسلط می‌فرماید که او را می‌سوزاند و چون از قبرش بیرون می‌آید، ماری بزرگ و سیاه را بر او مسلط می‌فرماید که گوشت او را می‌خورد تا داخل جهنم شود». [۱۶]
بلای عمومی
بنی‌اسرائیل را قحطی گرفت، موسی (علیه‌السّلام) از خداوند باران خواست. وحی رسید دعای تو را و کسانی که با تو هستند، مستجاب نمی‌کنم، زیرا در بین شما نمامی است که از سخن‌چینی دست بر نمی‌دارد. موسی (علیه‌السّلام) گفت: خدایا آن شخص کیست، تا او را از بین خود بیرونش کنیم؟ فرمود من شما را از نمیمه نهی می‌کنم، چگونه راز دیگری را آشکار می‌سازم. پس توبه اجتماعی کردند و آن هم داخل آنها توبه کرد پس برایشان باران بارید. [۱۷]
هر که عیب دگران نزد تو آورد و شمرد ••• بی‌گمان عیب تو نزد دگران خواهد برد.
پی نوشت:
۱. ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۲۵.
۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام ج۲۲، ص۷۳.
۳. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام ج۱۳، ص۳۱۰.
۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی ج۲، ص۳۶۹.
۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول، ج۱۱، ص۵۷ .
۶. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۷۳.
۷. ↑ حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، ص۳۹۸.
۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام ج۲۲، ص۷۳.
۹. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۷۳.
۱۰. ↑ حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۵۱.
۱۱. ↑ حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۳، ص۵۴۹.
۱۲. ↑ طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۲، ص۸۲.
۱۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۶۹.
۱۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۶۹.
۱۵. ↑ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ج۱، ص۲۸۴.
۱۶. ↑ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۶۱۸، کتاب حج.
۱۷. ↑ فیض کاشانی، محمدمحسن، محجة البیضا، ج۵، ص۲۷۶.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سخن چینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۳.
جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۴۱۸.
بر گرفته از اسلام کوئست