شخصیت افراد در چند سالگی کاملا شکل گرفته و قابل تغییر نخواهد بود؟

پرسش: روان‌شناسان می‌گویند: شخصیت افراد تا سنّ 8 سالگی، بیش از 80 درصد شکل و فرم می‌گیرد و بیشتر آسیب‌های روانی، نیز مربوط به همان سال‌های کودکی است. آیا این مطلب مورد پذیرش دین اسلام است؟

بر اساس آموزه‌های اسلامی و با جمع‌بندی آیات و روایات، این‌گونه نیست که بعد از گذر از سنّی، انسان نتواند شخصیت خود را تغییر داده و مجبور باشد تا آخر عمر و به صورت جبری در سایه شخصیتی ثابت ادامه حیات دهد، اما بر اساس واقعیت علمی و نیز روایات؛ آموزه‌های دوران کودکی، از مهم‌ترین عواملی است که در شخصیت انسان‌ها تأثیر می‌گذارد؛ امام علی(ع) در این‌باره می‌فرماید:
«علم و دانش در کودکى مانند اثر و نشانه‌اى است بر سنگ‏».[1]

«کسى که در کوچکى به دنبال دانش نباشد، در بزرگسالی بلندمرتبه نخواهد شد(پیشرفت علمی نمی‌کند)».[2]

روایات دیگری نیز وجود دارند که در تفسیر برخی آیات و یا به صورت مستقل، تکمیل شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها را به تناسب در سن‌های مختلف اعلام می‌کنند:
پیامبر خدا(ص) فرمود: «خدا فرشته‌ای دارد که هر شب به جوانان بیست ساله ندا می‌دهد که کوشش و جدّیت کنید و براى نیل به کمال و سعادت خود تلاش و کوشش نمائید».[3]

امام علی(ع) فرمود: «عقل و نادانى تا حدود هیجده سالگى با یکدیگر در نبردند تا بر آدمى چیره شوند؛ و هنگامی که انسان به هیجده سالگى رسید، هر یک از آن دو در او افزون بود، بر او چیره می‌شود».[4]

امام صادق(ع) در تفسیر آیه شریفه «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ»(آیا شما را آن قدر عمر ندادیم که هرکس که پندپذیر بود، پند می‌گرفت؟)،[5] فرمود: «این آیه در ارتباط با نکوهش کسانى است که به سن هیجده سالگى رسیده باشند».[6]

در آیه‌ای از قرآن نیز صریحاً 40 سالگی را به عنوان مرز رسیدن به نهایت رشد و کمال اعلام می‌کند.[7]

اما همان‌گونه که در ابتدا گفته شد، تمام اینها نشانگر مراحلی از رشد و کمال است و دلیل بر آن نیست که انسان‌ها دیگر نتوانند تغییری در شخصیت خود ایجاد کنند، بلکه تنها تغییر شخصیت با بالاتر رفتن سن دشوارتر خواهد شد و این‌گونه است که پیامبر اسلام(ص) هشدار می‌دهد:
«خدا فرشته‌ای دارد که هر شب به زمین نزول می‌کند و مردم دنیا را مخاطب قرار داده و فریاد می‌زند: ... اى کسانى که سى سال از عمر شما گذشته، زندگانى دنیا شما را مغرور نکند. اى چهل ساله‌ها چه چیز تهیّه دیده‌اید براى ملاقات پروردگارتان. اى پنجاه ساله‌ها شما را نذیر و ترساننده از عذاب آمد.

اى شصت ساله‌ها شما به منزله زراعتى هستید که وقت درو کردن آن رسیده باشد. اى هفتاد ساله‌ها براى رفتن شما را صدا زده‌اند و ندا کرده‌اند پس اجابت کنید داعى حق را و اى هشتاد ساله‌ها قیامت آمد و شما به آن رسیدید در حالی‌که هنوز غافلید .... ».[8]
 
 

پی نوشت:
[1]. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ج 1، ص 319، قم، دارالذخائر، قم، چاپ اول، 1410ق.
[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 649، قم، دار الکتاب الإسلامی‏، چاپ دوم، 1410ق.
[3]. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 32، قم، سید رضی، چاپ اول، 1412ق.
[4]. کنز الفوائد، ج ‏1، ص 200؛ اربلى، على بن عیسى‏، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏2، ص 350، تبریز، بنى هاشمى‏، چاپ اول‏، 1381ق.
[5]. فاطر، 37.
[6]. صدوق، محمد بن على‏، الخصال، ج 2، ص 509، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[7]. احقاف، 15.
[8]. إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏ 1، ص 32.

آیات مرتبط

    سوره الأنعام (152) : وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۖ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۖ وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
    سوره يوسف (22) : وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ
    سوره النحل (70) : وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ ۚ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَىٰ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لَا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ
    سوره الإسراء (34) : وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۚ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا
    سوره الأنبياء (44) : بَلْ مَتَّعْنَا هَٰؤُلَاءِ وَآبَاءَهُمْ حَتَّىٰ طَالَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ ۗ أَفَلَا يَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا ۚ أَفَهُمُ الْغَالِبُونَ

بر گرفته از اسلام کوئست