تعداد بانوان روایتگر حدیث در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) اندک بوده است.
اشاره
حديث، ميراث ارزشمند و گرانقدر رسول خدا و خاندان او میباشد. رسول خدا (صلى الله عليه و آله) از همان ابتداى بعثت، فرمان به نوشتن حديث داد و صحابه، سخنان ایشان را هم پايه آيات شريف قرآنى مىنوشتند.[1] ائمّه أطهار (عليهم السلام) نيز بر كتابت حديث اصرار داشته و آن را باعث نشر مكتب اسلام مىدانستند. بر اساس تعالیم شریعت اسلامی لازم نیست که فقط مردان برای انتقال حدیث به نسلهای بعدی، اقدام کنند بلکه زنان نیز دارای این استعداد میباشند.[2]
اهمیت نقل حدیث
سخنان پیامبر و امامان (علیهم السلام) از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا اراده الهی بر پایداری و بقاء سخنان آنها تا قیامت برای مسلمانان و حتی تمام دنیا مستقر شده که همگان از آنها در موضوعات گوناگون مانند فقه و اعتقادات استفاده کنند. بنابراین کاملا عقلانی است که هر کسی شایسته انتقال سخنان معصومان به دیگران نباشد.
چنین نیست هر کسی که ادعای نقل حدیث داشت، از او قبول گردد، بلکه باید خصوصیات راوی کاملا بررسی شود.
راهیابی بانوان در کرسی درس معصومان
پویایی و آزاد اندیشی مکتب شیعه چنان است که برای بانوان، احترام و تکریم ویژهای در نظر می گیرد. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) همان گونه که مردان را به کسب علم و دانش توصیه کردند، این مسیر را برای زنان هموار ساختهاند تا بتوانند در کسب فضائل و درجات معنوی قدم بردارند. این هدایتگران الهی هیچگاه برای بیان فرمایشات خویش شرط مرد بودن مخاطب را مطرح نکردند و هرگاه بانوان برای دریافت دانش بیکران آنها ابراز تمایل میکردند، با کمال میل، جان آنها را از علوم الهی سیراب میساختند.
هر چند كتابهايى كه در شرح احوال و زندگانى بزرگان اسلام نوشته شده، بيانگر اين حقيقت است كه در هر زمان بخش مربوط به بانوان راوی، با سهلانگارى و كماعتنايى همراه بوده اما، از جمله قسمتهاى جالب در بررسى تاريخ راویان حدیث و چهرههاى ارزنده آنها، آشنایى با زنان مجتهده و عالمهای است که به مقام بزرگى از نقل حدیث، فقاهت و دانش اسلامى رسيدهاند. در ادامه چند چهره شاخص از بانوان محدّثه را مورد معرفى قرار میدهيم:
مشهورترین زنان راوی در مکتب اهل بیت (علیهم السلام)
اسماء بنت عميس
اسماء از زنان مجلله روزگار و مخدرات عالى مقام است كه در باور شیعه و ولایت پذیری اهل بيت (عليهم السلام) میدرخشيد و در شمار یاران و راویان رسول الله (صلّى اللّه عليه و آله) به شمار میآید.[3] او از راویان حدیث منزلت است که موضوع آن شأن و جایگاه ویژه امیرالمومنین (علیه السلام) میباشد.[4]
امام باقر (علیه السلام) اسماء و خواهرش سَلمی را خواهران بهشتی نامیدند.[5] حدیثنگاران غیر شیعه نیز از اسماء نقل روایت کردهاند.[6]
حَبابه والبيه أسدي
حبابه والبیه یکی از مشهورترین زنان ناقل حدیث است که توانست از عمر 230 ساله خویش به خوبی استفاده کند و با تشرف به محضر امیرالمومنین (علیه السلام) و فرزندان معصومش روایات بسیاری را با موضوع امامت و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) و معجزات ایشان نقل کند.[7]
حبابه چند ماه پس از ملاقات با امام رضا (عليه السلام) رحلت یافت[8] و آن حضرت وى را در پيراهن خود كفن نمود.[9]
ام سعيد احمسيه
ام سعيد احمسيه از اصحاب امام صادق (علیه السلام) و حامل بسيارى از اسرار اهل بیت بوده است. فحول و بزرگان از اصحاب امام (علیه السلام) همانند ابن ابى عمير و يونس بن يعقوب و ابى داود المسترق و حسين احمسى از او روايت كردهاند.[10] او بی شک از زنهاى فاضله و عالمه شيعيان اماميه است.[11]
ماریه خادم امام عسکری (علیه السلام)
ماریه یکی از بانوانی است که توانست علاوه بر نقل حدیث از امام زمان (علیه السلام) جان ایشان را نیز از گزند دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) نجات دهد. ماریه میگوید: هنگامى كه صاحب زمان (عليه السلام) متولد شد بر دو زانو نشست و انگشت اشارهاش را به سوى آسمان بلند كرد، عطسه كرد و فرمود:«شكر و سپاس خداوند را كه پرودگار دو جهان است و صلوات بر محمد و خاندانش باد. ستمكاران پنداشتهاند كه حجت خدا از ميان رفته است. اگر به ما اجازه سخن گفتن بدهد، شک از ميان میرود.»[12]
پس از شهادت امام عسکری (علیه السلام) برخی شیعیان به قصد شناخت امام خویش به سامرا آمده و امام زمان (علیه السلام) از طریق اعجاز خود را به آنها شناساند. دشمن از این ملاقات مطلع شد و به منزل امام (علیه السلام) هجوم برد و پس از آنکه ایشان را در منزل نیافتند از ماریه در مورد امام (علیه السلام) سوال کردند. ماريه انكار نمود كه هيچ كودكى در خانه نيست و توانست دشمن را از جست و جو نا امید کند.[13]
نتیجه
اهل بیت (علیهم السلام) دارای شاگردان بسیاری بودند که بخش اندکی از آنان را زنان دانشمند تشکیل میدادند. هر چند تاریخ در نقل جزئیات زندگی این بانوان راوی، کوتاهی کرده اما، شواهد گویایی از زیرکی و پشتکار فراوان این زنان در بهرهگیری از دانش الهی معصومان (علیهم السلام) و نقل آن به نسلهای بعدی وجود دارد.
پی نوشت
[1]. غروی، تاریخ حدیث شیعه، ص: 41.
[2]. حسنی، سيرة المصطفى، ص: 462.
[3]. طوسی، الرجال، ص: 53.
[4]. طبرانی، المعجم الکبیر، ج24، ص: ۱۴۶. مسند النساء.
[5]. صدوق، الخصال، ج2، ص: 363.
[6]. بخاری، صحيح البخاري، ج6، ص: 187. باب فضائل أصحاب النبي (صلى الله عليه و آله)، باب هجرة الحبشة.
[7]. اردبیلی، جامع الرواة، ج1، ص: 177.
[8]. کشی، رجال الكشي، ص: 115.
[9]. طوسی، الغيبة، ص: 76.
[10]. خوئی، معجم رجال الحديث، ج24، ص: 202.
[11]. محلاتی، رياحين الشريعة، ج3، ص: 396.
[12]. صدوق، كمال الدين، ج2، ص: 430.
[13]. مير لوحى، كفاية المهتدسي، ص: 565.
مکتب پویا و مترقی شیعه به زنان اجازه بهره مندی از دانش و رسیدن به مدارج علمی بالا و کسب فضائل معنوی را داده است. شاگردی در محضر اهل بیت (علیهم السلام) بهترین ویژگی برخی بانوان در طول دویست سال نخست تاریخ اسلام بوده که با وجود اندک بودن تعدادشان، توانستند با تلاش و پشتکار، روایتگر سخنان گوهربار معصومان به نسل های بعدی باشند.