این گونه نیست که چون امام غائب است دیگر هیچ گونه فایده و ثمره ای برای امت اسلام و مردم ندارد، بلکه مردم را تحت نفوذ شخصیتی خود می گیرد و آثار و برکات فراوان را بر آنها دارد.
دوران غیبت امام زمان علیه السلام هنگامی است که بیشتر مردم در غفلت و ظلمت زندگی مادی گیر کرده اند و معنویت در آن کم شده و یا اصلا در برخی از زندگی ها از بین رفته است. حال این سوال پیش می آید که آیا خداوند متعال بشر را برای چنین زندگی تاریکی خلق کرده و هیچ راه هدایتی برای خارج شدن از این ظلمت قرار نداده است؟ آیا زمان غیبت امام زمان علیه السلام به معنای زمان ظلمت مطلق و کوتاهی دست بشریت از هدایت حقیقی است؟
از آن جایی که خداوند، حکیم است هرگز چنین کاری را انجام نمی دهد؛ از این رو سعی در تبیین ابعاد هدایت در زمان غیبت داریم.
معنای غیبت
علاوه بر تقسیم بندی غیبت امام زمان علیه السلام به غیبت صغری و کبری، می توان از جنبه های دیگر نیز امر غیبت را تقسیم نمود.
غیبت کلی و جزئی
وقتی در برخی اوقات می‌گوییم: «فلان شخص از میان ما غایب است» یعنی اینجا نیست و علاوه براین که حضور مادّی و فیزیکی ندارد؛ حتی حضور معنوی هم ندارد؛ یعنی نه حضور دارد و نه نظارت دارد. به این نوع غیبت، غیبت کلی می گویند و این غیبت در مورد امام عصر (ارواحنا له الفداء) صدق نمی‌کند.
با توجه به شئون و تصرفات امام علیه السلام در جهان که در روایات نیز بیان گردیده است، به این نتیجه می‌رسیم که غیبت حجت خدا، غیبت کلی نیست؛ بلکه غیبت حضرت حجت، جزئی است؛ به این معنا که عدم حضور در مورد شأن معاشرت با مردم و هدایت مستقیم اجتماع بشری و همچنین در مورد تشکیل حکومت حق آن هم فقط به صورت علنی است.
در نتیجه، حضرت در عصر غیبت در یک شأن از شئون ولایت و مقامات و تصرفات خویش غائب هستند و در دیگر شئون، حاضر می باشند؛ که به این نوع، غیبت جزئی یا شأنی می گویند.[1]
شئونات حضور حضرت حجت
حال که نوع غیبت حضرت را بیان کردیم به شئون دیگر که حضرت در آن ها حضور داشته، نفع می رسانند و در روایات نیز از آن تعبیر به «خورشید پشت ابر» شده می پردازیم؛ چرا که ابر مانع دیده شدن خورشید می شود ولی نمی تواند مانع از منافع آن باشد!
1. تربیت دل‌های منتظر
یکی از آن شئونی که حضرت می تواند در جامعه تاثیر بگذارد، این نکته است که دل‌های آماده در این زمان تربیت می شوند و لازمه این کار هم حضور فیزیکی نیست. یعنی این طور نیست که ارتباط با حضرت، منحصر در حضور فیزیکی باشد؛ بلکه ارتباط روحی و معنوی با حضرت حجت علیه السلام می تواند بیشترین تأثیر را در زندگی افراد بگذارد؛ همان طور که همه اشیاء قابلیت دریافت قطب‌های مغناطیسی زمین را ندارند اما امواج مغناطیسی بر روی عقربه‌های قطب‌نمای هواپیماها که مستعد این تاثیر هستند اثر خود را نشان می‌دهد. بنابراین، راه ارتباط با امام زمان علیه السلام بسته نیست و دل‌های آماده که قابلیت ارتباط با امام زمان علیه السلام دارند تحت تأثیر آن جذبه روحانی و معنوی حضرت قرار می‌گیرند؛ مانند هدایت حضرت خضر علیه السلام که به صورت ناشناس زندگی می‌کردند اما از اوضاع زمان با خبر بوده و اوضاع را طبق مصالح، رهبری می‌کردند.[2]
2. حفظ شیعیان از خطرات
در توقیعی که از حضرت حجت علیه السلام برای شیخ مفید (رحمه الله) صادر شده است، این گونه آمده است:
«ما در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی و اهمال نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده ایم که اگر جز این بود، دشواری ها و مصیبت ها بر شما فرود می آمد و دشمنان، شما را ریشه کن می نمودند.»[3]
3. دعا و استغفار حضرت حجت علیه السلام برای مؤمنان و صالحان و مستضعفان و یا لعنت ایشان بر کافران و ظالمان.[4]
4. هدایت مردم
مهم ترین فایده حضرت بر مردم، نعمت هدایت است. به خاطر همین، مشهورترین لقب آن حضرت در روایات «مهدی» بیان شده است؛ و هر چند همه امامان ما «مهدی» هستند، ولی این صفت، در خصوص امام دوازدهم ظهور و بروز بیشتری یافته است.[5]
5. واسطه فیض الهی
امامان شیعه، رکن های زمین و هادیان امّت هستند. خداوند نعمت های خود را به وسیله امامان بر زمین جاری می کند و مردم به یمن وجود ایشان روزی می خورند؛ تا جایی که، در روایت این چنین آمده است که اگر زمین خالی از حجت بماند اهلش را فرو می برد.[6][7]
نتیجه این که، امام زمان (ارواحنا له الفداء) تنها از یک شأن در غیبت هستند و از ابعاد گوناگون و شئونات مختلف بر عالم خلقت نفع و فایده می رسانند و واسطه بین خدا و خلق می باشند.
پی نوشت
[1] خورشید مغرب، ص184.
[2] سوره کهف، آیه 65.
[3] تاریخ الغیبة الکبری، ص153.
[4] بحارالانوار، ج 51، ص 29 .
[5] همان.
[6] کمال الدین و تمام النعمه، ج 1، ص 207.
[7] کافی، ج 1، ص 179.
در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله سوال شد: وجود مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر غیبت چه فایده ای دارد؟ حضرت فرمودند: به خداوندی که مرا به پیامبری مبعوث کرده است، مردم از وجود آن امام غائب منفعت می برند و از نور ولایتش در طول غیبتش بهره می گیرند، چنانچه ار آفتاب پشت ابر استفاده می کنند.