اگر شخص ظالم از گذشت و بخشش انسان درس نگرفته باشد، و این بخشش‌ها باعث غرور وی شود، همان‌گونه که در آیه فوق آمده، می‌توان از بخشش صرف نظر کرد. همین رویکرد در موارد دیگر؛ مانند خدمت مجانی به دیگران نیز وجود دارد.
پرسش: اگر کسی به دیگری که به وی ظلم کرده رحم کند، شخص مذکور همچنان به ظلم ادامه دهد، تکلیف برخورد با آن شخص چیست؟
پاسخ:
اگرچه قرآن کریم می‌فرماید: «جزای بدی؛ بدیی مانند آن است. پس هرکس در گذرد و اصلاح کند، اجرش بر عهده خدا است. به یقین او ستم‌کاران را دوست نمی‌دارد».[1]
عفو و گذشت از ویژگی‌های انسان‌های بزرگوار است. کسی که اهل گذشت نیست دارای ضعف شخصیت است. چه زیبا فرمود امام صادق(ع): «سیره و منش ما اهل‌بیت گذشت و عفو در حق کسانی است که به ما ظلم نموده‌اند».[2]
آیا سزاوار است انسان این ارزش‌ها و این ثواب‌ها را رها کرده و با انجام کارهای زشت و قبیح به کمک و یاری نفس امّاره بشتابد؟! نفسی که انسان را بسیار به بدی‌ها و زشتی‌ها فرا می‌خواند. آیا معقول است انسان از ثواب الهی که خداوند آن‌را برای انسان‌های اهل بخشش آماده نموده روی گردان باشد؟[3]
با این وجود، اگر شخص ظالم از گذشت و بخشش انسان درس نگرفته باشد، و این بخشش‌ها باعث غرور وی شود، همان‌گونه که در آیه فوق آمده، می‌توان از بخشش صرف نظر کرد. همین رویکرد در موارد دیگر؛ مانند خدمت مجانی به دیگران نیز وجود دارد. امام صادق(ع) فرمود:
«هرکس حق کسى را بدهد که حقش را نمی‌دهد گویا او را به جاى خدا پرستش کرده است».
«به برادرت خدمت کن، اما اگر او (سوء استفاده کرده و) تو را به خدمت و بیگاری گیرد، پس خادم او نباش و این خدمت هیچ ارزشی هم ندارد!».
گفتند: حق کسى را بشناسم که حق مرا نمی‌شناسد؟ دوبار فرمود: «خوبى ندارد».[4]
بر گرفته از اسلام کوئست
[1]. شوری، 40.
[2]. ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی، ص 289، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.
[3]. اقتباس از پاسخ 3653.
[4]. شیخ مفید، اختصاص، ص 243، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (109) : وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره البقرة (237) : وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ ۚ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۚ وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
سوره آل عمران (134) : الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
سوره آل عمران (159) : فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ
سوره النساء (149) : إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا
بر گرفته از اسلام کوئست