بیشتر آیات قرآن درباره شگفتی‌های آفرینش متناسب با فهم مردم زمان نزول می‌باشد.
با پیشرفت علوم توانایی‌های بشر نسبت به گذشته ارتقاء چشم‌گیری پیدا کرد.
اگر در گذشته تنها انسان در زمین و دریا فعالیت می‌کرد، امروزه آسمان را نیز به تسخیر خود درآورده است. زمانی برای حرکت کشتی راهی به جز وزیدن باد و پارو زدن وجود نداشت؛ اما امروز ناوهای غول‌پیکر بدون نیاز به باد و با موتورهای قوی در دریا حرکت می‌کنند.
ظاهر برخی آیات قرآن به گونه‌ای است که به نظر می‌آید با پیشرفت‌های امروزین بشر در تنافی و تضاد است.
از همین رو برخی می‌پرسند آیا این آیات نشانه‌ی جهل خداوند نسبت به آینده نمیباشد؟ آیا نمی‌توان گفت قرآن نسبت به توانایی‌های بشر بی‌اطلاع بوده و دچار خطاهای علمی شده است؟
از آنجا که قرآن حدود ۱۴۰۰ سال پیش نازل شده است ادبیات و مثال‌هایی که استفاده می‌کند نیز مطابق با فرهنگ آن زمان است.
در ادامه به بررسی برخی از آیات قرآن کریم که به ظاهر با پیشرفت‌های امروز دانش بشری منافات دارد اشاره کرده و مقصود قرآن از بیان هر کدام را روشن خواهیم کرد.
قرآن کتاب هدایت است
قبل از بیان آیات قرآن باید به این نکته اشاره کنیم که قرآن یک کتاب علمی نیست. هدف قرآن هدایت بشر است و در آن برنامه‌ی سعادت بشر در زندگی دنیا و آخرت بیان شده است.
بنابراین نباید از آیات قرآن انتظار داشته باشیم درباره‌ی مسائل علمی و تجربی سخن بگوید.
حرکت کشتی‌ها با باد
خداوند نسبت به حرکت کشتی‌ها با باد می‌فرماید:
«إِنْ يَشَأْ يُسْكِنِ الرِّيحَ فَيَظْلَلْنَ رَواكِدَ عَلى ظَهْرِهِ؛[۱] اگر (خدا) بخواهد باد را آرام مى سازد و (كشتىها) بر روى آن راكد شوند.»
در این آیه قرآن ادعا می‌کند اگر خداوند حرکت بادها را متوقف کند، کشتی‌ها در دریا راکد می‌شوند. اما می‌دانیم این سخن خداوند امروزه صادق نیست و بدون باد نیز کشتی‌ها حرکت می‌کنند.
نسبت به این آیه باید توجه کنیم مقصود خداوند بیان عدم امکان حرکت کشتی‌ها بدون باد نمیباشد؛ بلکه همانطور که در آیه قبل آمده است هدف، تبیین قدرت خداوند و توجه دادن به نشانه‌های شگفت‌انگیز آفرینش است.
در آیه قبل خداوند می‌فرماید:
«وَ مِنْ آياتِهِ الْجَوارِ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلامِ؛[۲] از نشانههاى او (كشتىهاى) روان در دريا همچون كوههاست.»
بنابراین خداوند نمی‌خواهد درباره توانایی بشر و امکان یا عدم امکان حرکت در دریا بدون باد سخن بگوید بلکه مقصود خداوند توجه دادن به نشانه‌های خود در آفرینش است.
هدایت انسان با ستارگان
در گذشته تنها راه شناختِ مسیر در هنگامِ تاریکی شب ستارگان بودند. از همین رو خداوند در قرآن، خود را اینگونه معرفی می‌کند:
«وَ هُوَ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها في ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُون؛[۳] و او كسى است كه ستارگان را براى شما قرار داد، تا بوسيله آنها در تاريكى هاى خشكى و دريا، راه يابيد؛ بيقين نشانهها(ىِ خود) را براى گروهى كه مىدانند، تشريح نموديم.»
در آیه قبل خداوند به موضوع گردش آفتاب و ماه و پدید آمدن شب و روز اشاره می‌کند و در ادامه یکی دیگر از شگفتی‌های نظامِ خلقتِ خود که ستارگان باشند را به انسان یادآوری می‌کند. منتها آن را به گونه‌ای بیان می‌کند که برای مخاطب آن زمان مناسب‌تر و دل‌نشین‌تر باشد.
بنابراین هدف آیه تنها بیان شگفتی‌های آفرینش خداوند است؛ نه اینکه انسان هیچ‌گاه راه دیگری برای مسیریابی به جز ستارگان پیدا نخواهد کرد.
تسلط انسان بر زمین، دریا و آسمان
یکی از اتفاقات شگفت‌انگیزی که برای انسان در دوران جدید رخ داد؛ پرواز در آسمان‌ها بود. انسان‌ها پیش از دوران مدرن تنها توانایی حرکت در خشکی و دریا را داشتند و کسی قادر به تسخیرِ آسمان‌ها نبود.
خداوند در قرآن می‌فرماید:
«وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلا؛[۴] و به يقين فرزندان آدم را گرامى داشتيم؛ و آنان را در خشكى و دريا، (بر مركبها) سوار كرديم؛ و آنان را از پاكيزهها روزى داديم؛ و ايشان را بر بسيارى از كسانى كه آفريديم، كاملًا برترى داديم.»
در آموزه‌های اسلامی انسان برترین موجود است و توانایی‌های او بسیار برتر و بیشتر از سایر موجودات است. خداوند در این آیات می‌خواهد، جایگاه انسان را و ارزشی که خداوند به او داده است یادآور می‌شود تا به آسانی گوهر خود را آلوده به گناه و ناسپاسی پروردگارش نکند و خویش را به بهای ناچیز نفروشد.[۵]
قرآن در این آیه تنها به توانایی‌های بشر به حرکت در خشکی و دریا اشاره کرده است چرا که هنوز انسان‌ها موفق به پرواز در آسمان نبودند و بیان چنین موضوعی در آن زمان نامانوس و عجیب به نظر می‌رسد.
بنابراین این آیات درصدد نفی توانایی بشر برای تسخیر آسمان‌ها نیست بلکه می‌خواهد جایگاه و ارزش انسان را در میان سایر مخلوقات خداوند بازگو کند.
نتیجه
بنابر آنچه گفتیم روشن شد، خداوند در این آیات به دنبال تبیین نشانه‌های آفرینش بوده و در مقام بحث‌های علمی و توانایی‌های بشر نمیباشد.
پی‌نوشت
[۱] سوره شوری، آیه۳۳.
[۲] سوره شوری، آیه۳۲.
[۳] سوره انعام، آیه۹۷.
[۴] سوره اسراء، آیه۷۰.
[۵] تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۱۹۷.
در آیات بسیاری از قرآن کریم خداوند به شگفتی‌های آفرینش به عنوان نشانه‌های خود اشاره کرده است. در بیشتر موارد خداوند مسائلی را بیان کرده که در آن زمان برای انسان‌ها قابل دسترس بوده و به پیشرفت‌های بعدی بشر مانند پرواز در آسمان‌ها اشاره‌ای نکرده است. این به معنای جهل خداوند از پیشرفت‌های امروزی نمیباشد؛ بلکه قرآن تنها به اندازه فهم مردم زمان نزول سخن گفته است.