قرآن در ضمن اینکه احتجاج با منکران را سرلوحه کار خود قرار داده است، توهین به مقدسات دیگران را ممنوع کرده است.
آیات قرآن کریم به دو دسته تقسیم می‌شود: دسته اول آیات محکم و دسته دوم آیات متشابه، سپس قرآن می‌فرماید: «أَمَّا الَّذينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ؛[1] اما آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات هستند، تا فتنهانگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند)؛ و تفسير (نادرستى) براى آن مىطلبند.»
آیات متشابه، آياتى است كه به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات ديگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفى در آن مى رود؛ ولى با توجه به آيات محكم، تفسير آنها آشكار مىگردد.[2]
نکته: قرآن کریم به صراحت می‌فرماید گروهی که دنبال فتنه و آشوب در جامعه‌اند، برای انحراف افکار و سست‌کردن عقاید دیگران از آیات متشابه استفاده می‌کنند. خداوند قلب این گروه را منحرف و مریض دانسته است.
توهین، ممنوع
با توجه به این مطلب، یکی از آیات محکم خداوند، توهین نکردن به مقدسات دیگران است.«وَ لا تَسُبُّوا الَّذينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْم؛[3] (به معبود) كسانى كه غير خدا را مىخوانند دشنام ندهيد، مبادا آنها (نيز) از روى (ظلم و) جهل، خدا را دشنام دهند!»
پس عدم توهین به مقدسات دیگران، یکی از قوانین و اصول اساسی دین اسلام است که در قرآن کریم به آن تصریح شده است.
حضرت ابراهیم و مقدسات دیگران
وظیفه هر پیامبری همانطور که دین به او گوشزد کرده است، احتجاج و دلیل آوردن برای مشرکان و کافران است که با اختیار خود دین را پذیرفته و به خدا ایمان بیاورند.
احتجاجات حضرت ابراهیم (علیه السلام) با نمرودیان نیز، گاهی در قالب گفتگوی طرفینی بود مانند: نمونه‌ای که حضرت با خود نمرود داشت که حضرت ابراهیم با استدلال‌های محکم خود باعث شگفتی نمرود شد.[4]
زمانی که گفتگو تاثیر نداشت و یا متوجه شدند ولی از سر تعصب از آن فرار می‌کردند، حضرت ابراهیم در عمل با آنها احتجاج می‌کرد مانند: روبرو شدن حضرت ابراهیم (علیه السلام) با ستاره پرستان و... زیرا در آنجا نخست به گونه‌ای جلوه داد که گویا ستارگان را پرستش می‌کند ولی وقتی با آمدن روز، ستارگان ناپدید شدند گفت: من چیزی که از بین می‌رود را پرستش نمی‌کنم.[5]
اینها از نمونه‌های روشن احتجاج حضرت ابراهیم در زمان خود بر علیه منکران بوده است، در نتیجه حضرت ابراهیم هرگز به کسی توهین نکرده؛ بلکه در عمل با دلیل و استدلال، سعی در قانع کردن عقل آنها و به کار گرفتن قوه تفکر آنها را داشته است.
بررسی داستان آیات به ظاهر توهین
در این بین به آیاتی بر خورد می‌کنیم که در نگاه برخی کج‌اندیشان، توهین و بی‌احترامی از آن برداشت می‌شود. مانند زمانی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) تصمیم گرفت بت‌های نمرودیان را در هم بشکند. در نتیجه چنین گفت: «وَ تَاللَّهِ لَأَكيدَنَّ أَصْنامَكُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرينَ؛[6] به خدا سوگند، در غياب شما، نقشهاى براى نابودى بت‌هايتان مىكشم!»
داستان این آیه از چند آیه قبل شروع می‌شود:
نخست حضرت ابراهیم با دلیل به آنها فهماند که این مجسمه‌ها و بتها قابل پرستش نیستند؛ زیرا روح و اراده‌ای از خود ندارند.
بت‌پرستان چون فهمیدند که ابراهیم درست می‌گوید، با بهانه دیگری گفتند: پدرانمان چنین کاری می‌کردند پس کار آنها بی‌عیب است ما نیز همان کار را انجام می‌دهیم.
حضرت ابراهیم در جوابشان فرمود: پدران شما نیز، مانند شما گمراه بودند، یعنی توجه به بی‌اراده بودن این بتها نداشتند؛ زیرا در غالب موارد نسل بعد، از نظر علم و دانش فهمیده‌تر از نسل قبل هستند.
چون بت‌پرستان کمی به خود آمدند حضرت ابراهیم فرمود: کسی قابل پرستش است که آسمان‌ها و زمین را آفریده است؛ زیرا مطابق با فطرت و سرشت همه انسان‌هاست.
در اینجا بت‌پرستان به حضرت ابراهیم گفتند: آیا این مطلب را جدی می‌گویی یا شوخی می کنی!؟
حضرت ابراهیم برای اینکه به آنها بفهماند که جدی می‌گوید و این بتها از خود اراده‌ای ندارند، به آنها گفت: نقشه‌ای برای بت‌های شما می‌کشم تا بدانید از آنها کاری بر نمی‌آید و چون اینها اجازه دست‌زدن به بتها را نمی‌دادند، زمانی را برای این کار انتخاب کرد که کسی در شهر نبود.
از سویی همه بتها را شکست و تبر را بر دوش بت بزرگ گذاشت تا بهتر فطرت خداجویی آنها را بیدار کند.
بنابر این نه تنها حضرت ابراهیم (علیه السلام)، بلکه هیچ پیامبری به مقدسات دیگران توهین نکرده است؛ زیرا همه این مراحل و احتجاجات، برای بیدار کردن فطرت خداجویی منکران خدا صورت گرفته است.
پی نوشت
[1]. سوره آل عمران، آیه7.
[2]. تفسیر نمونه، ج2، ص432.
[3]. سوره انعام، آیه108.
[4]. سوره بقره، آیه258.
[5]. سوره انعام، آیات76-79.
[6]. سوره انبیاء، آیه57.
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که در نگاه ابتدایی، توهم می‌شود که به مقدسات دیگران توهین صورت گرفته، در صورتی که قرآن با صراحت توهین و ناسزا به مقدسات دیگران را ممنوع کرده است و آنچه که از آن موجب توهم توهین شده است مانند شکستن بت ها توسط حضرت ابراهیم (علیه السلام)، یک نوع احتجاج عملی توسط آن حضرت (علیه السلام) است.