هر جا سخن از دستورات پاک و هماهنگ با نیاز انسان باشد، اسلام حرف منطقی و مستدل دارد. اینکه عده ای برای حفظ منافع شخصی خود، احکام را دست کاری کنند و نظر غیر کارشناسی بدهند، دور از شان آنهاست.
احکام شرعی یا منافع شخصی
دستورات اسلام که در قالب آیات و روایات به دست ما رسیده، مطابق و هماهنگ با فطرت و در جهت رشد و تعالی انسان تنظیم شده است. در هیچ کدام از دستورات دینی، آفت و آسیبی وجود ندارد. هر گاه به دستوری امر شده ایم، قطعا در آن عمل، منافع متعددی است. هر جا که عملی مورد نهی اسلام قرار گرفته، قطعا آن کار، آسیب هایی به همراه دارد. پس رعایت امرها و نهی ها قطعا ما را به منافعی می رساند و از آسیب هایی در امان می مانیم. نگاه اسلام به انسان با افق دید تربیتی و رسیدن به جایگاه خلیفة اللهی ترسیم شده که لازمه رسیدن به آن، داشتن یک سری دستورات و برنامه های مشخص است. در حقانیت دستورات دین و منافع آن هیچ شکی نیست. بهترین منبع برای پاسخگویی به اکثر سوالات، قرآن و روایت است.
به عنوان نمونه، قرآن کریم در بین مردم جاهلی نازل شد که شراب جزء برنامه روزانه آنها بود. شیوه قرآن، برای قانع کردن مردم نسبت به حکم قطعی آن، روش تدریجی بوده که طی چند مرحله بیان شد. در اینجا احکام تدریجی قرآن درباره شراب را می آوریم.
1- در اولین آیه ای که در مورد شراب آمده صرفا از تولید و منابع آن گفته است. «وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ؛[1] و از میوه‌های درختان نخل و انگور، مسکرات (ناپاک) و روزی خوب و پاکیزه می‌گیرید در این روشنی است برای جمعیتی که اندیشه می‌کنند.» در این آیه فقط در مورد منابع تهیه شراب، صحبت شده است.
2- در دومین آیه منفعت و گناه شراب را به میان آورده و فرمود: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا؛[2] درباره شراب و قمار از تو سؤال می‌کنند، بگو: در آنها گناه و زیان بزرگی است و منافعی (از نظر مادی) برای مردم دربر دارد، (ولی) گناه آنها از نفعشان بیشتر است. در این آیه از پیامبر می خواهد که اگر کسی در مورد شراب و قمار پرسید، بگو: در شراب، گناه بزرگی است. و در ضمن منافعی هم دارد. اما گناه آن از منافعش بزرگتر است. مطلب قابل دقت اینجاست که منفعت شراب، در مورد خوردن آن نبوده و بلکه از لحاظ اقتصادی بوده است.
3- در مرحله سوم از ما می خواهد که در زمان مستی، نماز نخوانیم. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ ؛[3] ای کسانی که ایمان آورده‌اید در حالی که مست هستید به نماز نزدیک نشوید.»
4- در نهایت با زمینه سازی های قبلی حکم نهایی شراب را به صورت واضح بیان کرده و فرمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛[4] ای کسانی که ایمان آورده‌اید شراب و قمار و بتها و ازلام (که یک نوع بخت‌آزمایی بوده) پلید و از عمل شیطانند. از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.
این، یک نمونه قرآنی در مورد احکام شرعی بود. پس، ملاک و معیار احکام الهی به سلیقه انسان بستگی ندارد. بلکه به گونه ای است که سعادت انسان را مد نظر قرار می دهد. لذا نمی توان احکام و دستورات شرع مقدس را طبق میل و منفعت، تبیین کرد. مشکل برخی با احکام دین، از آنجا شروع می شود که چون دستورات و احکام دینی با سلایق شان هماهنگ نبوده و به نوعی، احکام قطعی و مسلم را با منافعشان در تضاد می بینند، به دنبال بهانه ای می گردند تا، کار اشتباه خود را توجیه کرده و برایش مجوز شرعی بتراشند. گاهی یک رفتار یا عمل خاص، هم گناه است و هم منفعت دارد اما منفعتش باعث نمی شود که حکم گناه بودن از آن برداشته شود. چون گناهش از نفعش بزرگتر است. رقص نیز دقیقا همین گونه است. در اینجا به دنبال بحث فقهی نیستیم. اینکه بگوییم فلان کار لذت دارد، حکمش عوض می شود؟ مگر احکام با توجه به میل و لذت اشخاص وضع شده؟ قطعا شارع مقدس، تنها مرجع ذی صلاح برای بیان حکم شرعی است که هم به منافع انسان دقت کرده و هم محفوظ ماندن از آسیب ها را مد نظر داشته است. نا گفته پیداست که نباید عده ای به بهانه های مختلف، احکام دین ر مطابق میل و منافع خود تبیین کنند.
پی نوشت ها:
[1] نحل/67.
[2] بقره/ 219.
[3] نساء / 43.
[4] مائده / 90.
اسلام برای زندگی بهتر، راحت تر و سالم تر، دستوراتی را مطابق با فطرت تنظیم و ارسال کرده است. اگر کسی که به مذاقش خوش نیامد، نباید حکم را عوض کرد وگرنه باید برای هر میلی، یک حکم جداگانه صادر شود.