برخلاف تبلیغات سوء دشمنان، آموزههای قرآن و اهل بیت(علیهمالسلام) بهترین راهنمای بشر برای تنظیم و تدوین قوانین حقوق بشری است.
گرچه دشمنان اسلام با دروغگویی و پردهپوشی حقیقت در تلاشند دین اسلام را مخالف حقوق انسانها جلوه دهند، اما بدون شک آموزهها و رفتارهای اهل بیت(علیهمصلواتالله)، بیش از هر بیانیه و اعلامیهای میتواند بشریت را در راه رسیدن به حقوق برابر در تمامی جهان یاری رساند.
حقوق برابر انسانها در اسلام
بیشک اسلام در بحث حقوق انسان آموزههای بسیار والایی دارد. قرآن در آیات متعددی به خلقت یکسان انسانها و برابری آنها اشاره میکند.
در قرآن کریم تمام انسانها دارای خلقت واحدی هستند و میان آنها هیچگونه تفاوتی وجود ندارد:
«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ؛[۱] اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيرهها و قبيلهها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد؛ (اينها ملاك امتياز نيست،) گرامىترين شما نزد خداوند، با تقواترين شماست.»
همین مضمون از پیامبر گرامی اسلام(صلیاللهعلیهوآله) نیز روایت شده است:
«إِنَّ أَبَاكُمْ وَاحِدٌ كُلُّكُمْ لِآدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرَاب لَيْسَ لِعَرَبِيٍّ عَلَى عَجَمِيٍّ فَضْلٌ إِلَّا بِالتَّقْوَى؛[۲] همانا پدر شما یکی است و تمام شما از آدم هستید و آدم از خاک است؛ عرب بر عجم هیچ برتری ندارد مگر به خاطر تقوی.»
بنابراین از نظر اسلام رنگ و نژاد و قومیت افراد هیچ تاثیری در برتری آنها بر یکدیگر ندارد و همهی انسانها با هم برابر هستند.
برابری حقوق پناهجویان با شهروندان عادی در جامعه اسلامی
یکی از موضوعات حقوق بشری که امروزه با چالشهای جدی مواجه شده، حقوق انسانهایی است که به دلایل مختلف به کشور دیگری پناه بردهاند.
۱۴۰۰ سال پیش دین اسلام به برابری و عدالت در حقوق پناهجویان توجه کرده است.
در متنی که پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآله) برای مهاجرین و انصار در مدینه مینویسند، حرمت غیر مسلمانانی که به جبهه اسلام پناه آوردهاند باید همانند پدر و مادر یک مسلمان حفظ شود.
در این متن به نقل از امام صادق(علیهالسلام) چنین آمده است:
«وَ إِنَّ اَلْجَارَ كَالنَّفْسِ غَيْرَ مُضَارٍّ وَ لاَ آثِمٍ وَ حُرْمَةَ اَلْجَارِ عَلَى اَلْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّهِ وَ أَبِيهِ؛[۳] كسى كه پناه داده شده مانند خودِ مؤمن است مادام كه ضرر نرسانده و مجرم و گناهكار نشود، احترام پناه داده شده بر شخصى كه پناه داده همانند احترام پدر و مادر وى است.»[۴]
چنین توجه و دقتی به حقوق انسانهایی که مخالف عقاید و باورهای شما هستند، به راستی شگفتانگیز و غیر قابل باور است. چگونه چنین احکام انسانی و بشردوستانهای هزار و چهارصد سال پیش بر زبان انسانی در بیابانهای حجاز جاری شده است؟!
همانا باید اذعان کرد که پیامبر اسلام جز از طرف خداوند سخن نمیگوید:
«وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى؛[۵] و هرگز از روى هواى نفس سخن نمىگويد! آنچه مىگويد چيزى جز وحى كه بر او نازل شده نيست.»
برابری حقوق انسان در دعاوی حقوقی
توجه اسلام به حقوق بشر را میتوان در رفتار و سخنان جانشین راستین پیامبر خاتم حضرت علی(علیهالسلام) نیز به خوبی مشاهده کرد.
درتاریخ آمده است که امیرالمومنین علی(علیهالسلام) زره خود را که مدتی پیشتر گم کرده بودند در دستان یک یهودی میبینند. حضرت وقتی زره خود را از شخص یهودی طلب میکنند، ادعا میکند که زره مال اوست.
حضرت همراه یهودی به دادگاه میروند و چون امام شاهدی بر مدعای خود ندارند، دادگاه علیه امام(علیهالسلام) حکم میدهد. یهودی با دیدن رفتار عادلانه امام از کار خود پشیمان میشود و به دزدیدن زره اعتراف میکند.[۶]
امام(علیهالسلام) در آن زمان حاکم سرزمینهای اسلامی بودند و بدون شک به راحتی میتوانستند زره خود را از آن مرد بگیرند، اما ترجیح میدهند تا در دادگاهی صالح، قاضی در این باره حکم کند، بدون آنکه میان یک شهروند معمولی و حاکم جامعه اسلامی تبعیض یا تفاوتی بگذارد.
آیا شگفتانگیزتر از این ماجرا درباره عدالت و برابری در تاریخ داریم؟ آیا هیچ پادشاهی در طول تاریخ این چنین حقوق یک اقلیت را در جامعه پاسداری کرده است؟
شگفتا از این همه انسانیت و عار و ننگ بر کسانی که این حقایق را میدانند اما باز هم اسلام را متهم به زیر پا گذاشتن حقوق انسانها میکنند.
برابریهای اقتصادی و امنیت شغلی در جامعه اسلامی
یکی از مشکلاتی که در برخی کشورها برای شهروندان بیگانه رخ میدهد نابرابریهای اقتصادی است. شهروندان بیگانه حتی اگر تابعیت آن کشور را بگیرند به نوعی شهروند درجه دو به حساب میآیند و ممکن است در مسائل شغلی و اقتصادی دچار مشکلاتی شوند.
در روایتی از امام علی(علیهالسلام) به برابری غیر مسلمانان با مسلمانان در امور اقتصادی اشاره شده و هیچ تفاوتی در این موضوع بین آنها گذاشته نشده است.
وقتی شخصی که زمینی را خریداری کرده بود، برای داوری نزد امیرالمومنین علی(علیهالسلام) آمد حضرت فرمودند:
«لَهُ مَا لَنَا وَ عَلَيْهِ مَا عَلَيْنَا مُسْلِماً كَانَ أَوْ كَافِراً لَهُ مَا لِأَهْلِ اللَّهِ وَ عَلَيْهِ مَا عَلَيْهِم؛[۷] سود و زيان او و سود و زيان ما يكى است، خواه مسلمان باشد خواه كافر. هر سودى يا زيانى که به خداپرستان برسد به او هم خواهد رسيد.»
در این روایت نیز بر تساوی حقوق انسانها تاکیده شده است. حضرت امیر(علیهالسلام) به خوبی از عدالت اقتصادی و امنیت شغلی برابر، بین یک مسلمان و نامسلمان سخن میگویند.
نتیجه
آن چه در اینجا گفتیم تنها نمونههایی از رفتارها و گفتارهای معصومان در دفاع از حقوق انسانها بود. این شواهد نشان میدهد که دین اسلام و آموزههای اهلبیت(علیهمالسلام) هرگز در راستای تضییع حقوق بشر و ناعدالتی قرار نگرفته است.
پینوشت
[۱] سوره حجرات، آیه ۱۳.
[۲] تحف العقول، ص۳۴.
[۳] کافی(چاپ دارالحدیث)، ج۹، ص۴۲۰.
[۴] جهاد در آیینه روایت، ج۱، ص۱۸۱. این روایات را مرحوم کلینی در دو باب «امان دادن به دشمن» و «حق همسایه» آوردهاند چرا که «جار» به دو معنای «پناهجو» و «همسایه» به کار میرود. اما طبق شرح مرحوم علامه مجلسی در مرآة العقول معنایی که در متن به آن اشاره کردیم صحیحتر به نظر میرسد؛ رک: مرآة العقول، ج۱۲، ص۵۷۱.
[۵] سوره نجم، آیات۳و۴.
[۶] احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۸، ص۵۳۴و۵۳۵.
[۷] تهذیبالاحکام، ج۴، ص۱۴۷.
حقوق بشری که غربیها از آن سخن میگویند تنها برای پیشبرد منافع خودشان کاربرد دارد و هر جا به ضررشان باشد خلاف گفتههای خودشان عمل میکنند. آموزههای دین اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش، قویتر و دقیقتر از هر اعلامیه و بیانیهای به حقوق یکسان و برابر تمام انسانها توجه کرده و میتواند سرمشق و الگوی مناسبی برای تدوین قوانین عادلانه حقوقی قرار بگیرد.