-آیت الله مظاهری ادب ورزی در جامعه را از منظر خدا، قرآن-عترت و علما و اندیشمندان ارائه نموده و همچنین چگونگی کیفیت برخورد مؤدبانه در مقابل هریک از این موارد را بیان نموده است.
آیت الله مظاهری در یکی از سلسله درسهای اخلاقشان، به رعایت ادب در جامعه و شیوه‌های اجرایی آن پرداخته‌اند. از نگاه ایشان یکی از نشانه‌های انسان با ادب آن است که در تمام رفتارهای خود اعتدال را نگاه داشته و از حدّ متعارف تجاوز نمی‌کند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) برترین ادب را نگاهداری حدّ و مرز توسط انسان و تجاوز نکردن او از اندازه و قدر خویش می‌دانند. «أَفْضَلُ الْأَدَبِ أَنْ يَقِفَ الْإِنْسَانُ عِنْدَ حَدِّهِ وَ لَا يَتَعَدَّى قَدْرَهُ»[1]
در یک نگاه منطقی و کلان به انسان، شخصیّت اجتماعی او در گرو ادب اوست. اگر انسان شخصیت‌یابی شود، آنکه ادب ندارد، شخصیت و جایگاه اجتماعی ندارد. ادب را می‌توان به نسبت مخاطب اجتماعی خود، به چند دسته تقسیم کرد:
1. ادب در مقابل خداوند: آیت الله مظاهری یک جمله کوتاهی را برای این قسم از ادب در نظر می‌گیرد و می‌گوید:جمله ای وجود دارد که در رابطه با ادب و باید آن را در خانه بگویید و تا می‌توانید مراعات کنید. آن جمله اینست: «همه جا محضر خداست، ما در محضر خدائیم، ادب حضور باید مراعات شود». استاد بزرگوار ما، امام خمینی «قدّس‌سرّه»، مکرّر می‌گفتند: «عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت خدا نکنید».[2] قرآن شریف در این باره می‌فرماید: «أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری؛[3]آیا بندگان نمی‌دانند که خداوند آنها را می‌بیند؟»
بی‌ادبی در برابر خداوند متعال یعنی گناه و مخالفت در مقابل خدایی که روزی دهنده انسان است. اینکه ما از نعمت‌های خداوند استفاده کنیم و در ملک او و در مقابل او مرتکب گناه و فساد شویم، بی‌ادبی و بی‌شخصیتی است. پس شخص گناهکار و فاسد در عالم ملکوت و نزد ملائکه، شخصیّت ندارد و بی‌ادب جلوه می‌کند. تجسّم بی‌ادبی در برابر خداوند، خواری و ذلّت بی‌ادبان در قیامت است. در مقابل گنهکاران، افراد بهشتی، در دنیا در مقابل خداوند سبحان، ادب حضور داشته‌اند و تجسّم عمل آنها در قیامت، احترامی است که در بهشت از سوی خداوند و ملائکه می‌بینند.
2. رعایت ادب در مقابل قرآن و عترت: معنای ادب در پیشگاه معصومان«سلام‌الله‌علیهم» و قرآن، متابعت و پیروی از ایشان است. همچنین باید توجه شود علاوه بر اینکه خداوند متعال اعمال انسان را می‌بیند، اعمال ما به اهل‌بیت «سلام‌الله‌علیهم» نیز عرضه می‌شود و آنها نظاره گر رفتار و اعمال ما می‌باشند. قرآن شریف فرموده است: ای انسان! هر کاری که می‌خواهی بکن! اما مواظب باش که ادب حضور مراعات شود، برای اینکه خداوند و پیغمبر اکرم «صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و اهل‌بیت «سلام‌الله‌علیهم» اعمال تو را مشاهده می‌کنند. حال اگر متوجه نیستی، روز قیامت باید خجالتش را بکشی.[4]
3. ادب در مقابل عالمان، دانشمندان، اساتید و نیز بزرگان هر قوم، رشته و هر فن و حرفه‌ای: رعایت ادب در برابر علما و مراجع تقلید لازم است و به تجربه اثبات شده که بی‌ادبی و بی‌احترامی به آنان، مانع عاقبت به‌خیری است. حقّ ادب ورزی به یک مرجع تقلید و عالم دینی آن است که مردم از زحمات و خدمات علمی و تربیتی او، نظیر رسالۀ توضیح المسائل استفاده کنند و دین‌دار باشند. در حقیقت استفادۀ صحیح از علم عالم، دانشمند یا استاد و توجه به زحمات علمی و معنوی این افراد، به‌منزلۀ رعایت ادب در برابر آنهاست و بی‌اعتنایی به علمشان نیز نوعی بی‌ادبی محسوب می‌گردد.
پی نوشت:
[1].غرر الحكم و درر الكلم، ص208.
[2]. صحيفۀ نور، ج 13، ص 461.
[3]. علق: 14.
[4]. «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» «و بگو: [هر كارى مىخواهيد] بكنيد، كه به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست.»؛ توبه: 105. منظور از مومنان در این آیه ائمه اطهار (علیهم السلام) هستند.
در نگاه آیت الله مظاهری ادب ورزی در جامعه زمانی به وجود می آید که ادب در محضر خدا و قرآن-عترت و علما و اندیشمندان، مراعات شود. ادب ورزی از منظر خدا یعنی آنکه انسان مرتکب گناه نشود و ادب ورزی در پیشگاه قرآن-عترت یعنی آنکه به دستورات اهل بیت (علیهم السلام) و قرآن عمل شود و مراد از ادب در نزد علما و اندیشمندان آن است که از علم و اندیشه آنان استفاده شود.