هر کس در دنیا حرمت پدر و مادرش را حفظ کند، خدا در دنیا مشهورش می‌کند، فرقی ندارد فرد چه گرایشی دارد. اگر مقابل پدر و مادرت کمر خم کنید، خدا نامتان را بین‌المللی می‌کند.
امام علی علیه السلام ثمره و محصول تربیت صحیح را پرورش فرزند صالح می‌دانند که مایه انس و آرامش والدین است. [1] همچنین ایشان از فرزند ناصالح به عنوان آلوده کننده پیشینیان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان یاد می‌کنند.[2] و در بیانی دیگر، فرزند ناخلف را شدیدترین مصیبت‌ها معرفی نموده‌اند. همان فرزند ناصالح نه تنها خویشتن خود را گم نموده و گوهر بندگی و انسانیت خویش را از دست می‌دهد، گاهی نیز ممکن است پدر صالح و شایسته را به انسانی ناصالح مبدل گرداند؛ همانطور که درباره زبیر فرمودند: زبیر پیوسته مردی از ما اهل بیت بود تا اینکه فرزند شوم و ناخلف او عبدالله بزرگ شد و او را از ما جدا کرد. [3] از این‌رو در این کوتاه نوشته تلاش داریم تا اندکی به نقش برجسته مادران در تربیت فرزندان اشاره نماییم.
انتقامی سخت در انتظار جنایتکاران
زکریـا بـن آدم می‌گویـد: خدمـت حضـرت رضـا علیه السلام نشسـته بـودم کـه امـام جـواد علیه السلام را پیـش او آوردنـد. سـن امـام جـواد علیه السلام از چهـار سـال کمتر بـود. حضـرت جواد علیه السلام دسـت‌هایش را بـر زمیـن نهـاد، سـرش را بـه طـرف آسـمان بلنـد کـرد و در فکـری عمیـق فــرو رفــت. امــام رضــا علیه السلام فرمــود: جانــم فدایــت چــرا در فکــری؟ امــام جــواد علیه السلام فرمــود: بــه آن چــه دربــاره مادرم زهــرا سلام الله علیها انجــام شــد، می‌اندیشــم. بــه خــدا ســوگند، حـق قاتلانش آن اسـت که اگـر دسـتم بـه آنهـا برسـد، آنـان را سـوزانده، تکه‌تکـه کنـم و ریشه‌شـان را برکنـم. در ایـن هنـگام، امـام رضا علیه السلام او را در آغوش کشـید، میان دو چشـمش را بوسـید و فرمـود: پـدر و مـادرم فدایـت، بـه راسـتی که تـو لیاقت امامت شـیعه هسـتی.[4]
آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری
سـؤالی کـه شـاید بـه ذهـن مـن و شـما برسـد این اسـت که سـرّ ایـن حساسیت و تکریم ائمـه علیهم السلام نسـبت بـه مادرشـان حضـرت زهـر سلام الله علیها چیسـت؟ خداوند متعال در قرآن کریم به این سوال پاسخ داده است: «أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ؛ تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا»[5] فــردی از امــام باقــرعلیه السلام دربــاره این آیــات ســؤال کــردند. حضرت فرمودنــد: شــجره، رســول الله صلی الله علیه و آله اســت. نســب ایشــان در بنی هاشــم ثابت شــده اســت؛ تنــه درخــت امیرالمؤمنیــن علی علیه السلام و عنصــر آن(اصل نسب) فاطمــه سلام الله علیها و شــاخه‌های آن ائمه معصومیــن علیهم السلام و برگ‌هــای آن شــیعیان‌اند.[6]
شـجرطیبـه، شجره ولایت رسول الله صلی الله علیه و آله اسـت کـه عنصـر و اصـل و ریشـه آن فاطمــه سلام الله علیها اســت؛ ازایــن‌رو ریشــه همــه امامــان مادرشــان فاطمــه سلام الله علیها اســت. آنهــا هرچــه دارنـد از مادرشـان فاطمـه سلام الله علیها دارنـد؛ نـه فقـط ائمـه، بلکـه هرکـه در ایـن عالـم بـه هـر جایـگاه رفیعـی رسـیده باشـد، می‌دانـد کـه هـر چـه دارد از پدر و مادر، به ویژه مادر خود دارد؛ چون نقش تربیتی او در رشد معنوی و کمالات فرزندان غالباً پررنگ‌تر از پدر است.
مادران پرورشگاه راستقامتان
برای اینکه به نقش برجسته مادران در تربیت فرزندان پی ببریم جا دارد زندگانی دو تن از علمای بزرگ شیعه را مورد مطالعه قرار بدهیم. جایگاه شیخ مرتضی انصاری در بین علما به قدری رفیع است که او را «خاتم الفقهاء و المجتهدین» لقب داده‌اند.[7] وی با نوآوری، علم اصول و به دنبال آن، فقه را وارد مرحله جدیدی کرد.
وقتی به مادر ایشان گفتند: فرزندت به درجات عالی علم و تقوا رسیده است، در پاسخ گفت: من در انتظار آن بودم که فرزندم ترقی بیشتری داشته باشد؛ زیرا من به او شیر ندادم، مگر اینکه با وضو بودم و حتی در شب‌های سرد زمستان هم بدون وضو او را شیر ندادم.[8] این مادر به تعبیر قرآن کریم مصداق همان زمین پاک و همواری است که محصول عالی می‌دهد و راستقامتان تاریخ می‌سازد: «وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ؛[9] سرزمین پاکیزه(و شیرین)، گیاهش به فرمان پروردگار می‌روید.»
نهایت انکسار و خاکساری
نقل شده است«شیخ انصاری» مادر پیرش را به دوش می‌گرفت و جلوی حمام می‌برد و او را به زن حمام می‌سپرد و همان جا منتظر می‌ایستاد تا پس از پایان کار، او را به خانه باز گرداند. وی هر شب به دست‌بوسی مادر می‌رفت و صبح با اجازه مادر از خانه خارج می‌‍‌شد. با این حال پس از مرگ مادرش، همواره می‌گریست و می‌فرمود: گریه‌ام به این دلیل است که از نعمت بزرگ خدمت به مادر محروم شدم. با آنکه مادرش زن با ایمانی بود، شیخ مرتضی انصاری، تمام نمازهای واجب وی را دوباره به جا آورد.[10]
فرزند در چمبره‌ی ناپاکان
همانطور که نقش مادری در تربیت مطلوب فرزند بسیار مهم و کلیدی است، همانطور نیز در تربیت ناصحیح فرزند بسیار مهم است. یکی از مسائل پند آموز تاریخ که بسیار دردناک و در عین حال عبرت‌انگیز بود، ماجرای کف‌زدن فرزند آیت الله حاج شیخ فضل الله نوری هنگام اعدام پدر بود. این مجتهدِ عدالت‌محور و انقلابی، علیه مشروطه غیر مشروعه آن زمان قد علم کرد. با اینکه اول مشروطه‌خواه بود، اما چون مشروطه از مسیر اصلی خود و مسیر اسلام منحرف و خارج شد، با آن مخالفت کرد و عاقبت او را گرفتند و زندانی کردند.
شیخ پسری داشت الله نوری پرسیدم. ایشان فرمود: خود من هم انتظارش را داشتم که پسرم چنین از کار درآید. چون شیخ شهید اثر تعجب را در چهره آن مرد دید، اضافه کرد: این بچه در نجف متولد شد. آن هنگام مادرش بیمار بود، از این‌رو شیر نداشت؛ مجبور شدیم یک دایه شیرده برای او بگیریم. پس از مدتی که آن زن به پسرم شیر می‌داد، ناگهان متوجه شدیم که وی زن آلوده‌ای(هرزه) است؛ علاوه بر آن ناصبی و از دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام نیز بود ... کار این پسر به جایی رسید که در هنگام اعدام پدرش کف زد. آن پسر فاسد، پسری دیگر تحویل جامعه داد به نام کیانوری که رئیس حزب توده ایران شد. [11] این زن نیز به تعبیر قرآن کریم می‌شود همان زمین ناپاکی که همواره محصول خود را به صورت خس و خاشاک در اختیار مردم قرار می‌دهد: «وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا؛[12] امّا سرزمین‌های بد طینت (و شوره‌زار)، جز گیاه ناچیز و بی‌ارزش، از آن نمی‌روید.»
پی‌نوشت
[1]. نهج البلاغه ،قصارالحکم،شماره 354.
[2]. میزان الحکمه،ج1، ص75.
[3]. مکارم الاخلاق، ص74.
[4]. بحار الانوار، ج50، ص59.
[5]. سوره ابراهیم: آیات 25-24.
[6]. بصائر الدرجات؛ ج1؛ ص59.
[7]. ویکی شیعه شیخ انصاری
[8]. صد حکایت تربیتی، ص60.
[9]. سوره اعراف: آیه 58.
[10]. حکایت و حکمت، ص64.
[11]. تربیت فرزند در اسلام ص89.
[12]. سوره اعراف: آیه 58.
خوش به حال آدمی که وقتی از او می‌پرسند: چه شد که این قدر خوب شدی و فرد موفقی هستی؟ بگوید: خدا پدر و مادرم را رحمت کند که هرچه دارم از دعای خیر آن‌ها است. هرکـه در ایـن عالـم بـه هـر جایـگاه رفیعـی رسـیده باشـد، می‌دانـد کـه هـر چـه دارد از والدین، به ویژه مادر خود دارد؛ چون نقش تربیتی او در رشد معنوی و کمالات فرزندان غالباً پررنگ‌تر از پدر است.