آنچه از روایات برمی‌آید این است که نادیده گرفتن زحمات پدر و مادر، خواه والدین مادی و یا معنوی خود که اهل بیت علیه السلام باشند، عواقبی بس خطرناک و جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد؛ چرا که این کار خشم و نفرت خداوند و نیز سوء عاقبت را به دنبال دارد.
خداوند متعال در قرآن کریم برای ما دو پدر و مادر قائل است؛ یکی پدر و مادر مادی و دیگری- که اهمیت بیشتری دارد- پدر و مادر معنوی است. قرآن کریم می‌فرماید: «النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِم؛[1] پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است.» در روایات، روی رعایت حق پدر و مادرهای معنوی نیز تأکید ویژه شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی به این حقیقت تصریح کرده و فرموده‌اند: «أَنَا وَ عَلِيٌ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّة؛ من و علی دو پدر این امت هستیم.»[2]
پس باید مواظب بود که طبق رضایت پدران و مادران معنویمان عمل کنیم که اگر این‌گونه نباشد و خدایی نکرده عاق والدین شدیم، شامل این روایت سخت خواهیم شد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین می‌فرماید: ای ابالحسن! بدانکه من و تو به منزله والدین این امّت هستیم؛ پس لعنت خدا باد بر شخصی که مورد عاقّ ما قرار می‌گیرد.»[3] از این رو تلاش داریم در این کوتاه نوشته به اهمیت عاق والدین در سرنوشت و عاقبت انسان بپردازیم.
شهیدی که به جهنم می‌رود!
رسیدن به مقام شهادت برای مقربان درگاه خداوند بسیار ارزشمند است، ولی همین مقام شهادتی که آرزوی صالحان است گاهی به هیچ دردی نمی‌خورد. روزی حضرت موسی علیه السلام به خدا عرض کرد: پروردگارا مقام و جایگاه یکی از یارانم که شهید شده است در بهشت کجاست؟ خداوند فرمود: در جهنم است! حضرت موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا مگر خودت وعده ندادی که شهدا را به بهشت ببری؟ خداوند فرمود؟ بله، ولی این شخص عاق والدین بود و من هیچ عملی را از عاق والدین قبول نمی‌کنم.[4]
نکوهشی بس خطرناک
تاریخ اسلام پر است از این اتفاقات که باید بسیار نسبت به آن حساس باشیم. ابامهزم گوید: که شبی از حضرت باقرعلیه السلام خداحافظی کردم و با مادرم به منزلمان می‌رفتیم. در راه با مادرمان بحثمان شد و من به او تندی کردم. وقتی فردا خدمت امام علیه السلام رفتم ناگاه فرمود: «ای ابامهزم! دیشب بین تو و مادرت چه گذشت؟ آیا او تو را در شکمش حمل ننمود و از سینه‌اش تو را شیر نداد و تو را در دامنش بزرگ ننمود؟ دیگر این عمل را تکرار نکن.»[5] بله عاق والدین بسیار مورد نکوهش است تا جایی که امام صادق علیه السلام فرمودند: «ملعون است ملعون است کسی که پدر و مادرش را بزند؛ ملعون است ملعون است کسی که عاق والدین می‌شود.»[6]
کسی که مشمول عاق والدین خود قرار می‌گیرد در واقع او دارد مسیری را طی می‌کند که منجر به سقوط او و افتادن در پرتگاه هلاکت و بی‌چارگی خواهد بود. بدی به والدین آثار بسیار عجیبی دارد تا جایی که در دنیا و آخرت پیامدهای آن گریبان‌گیر است.
برخی از آثار اخروی اکرام نکردن والدین
عدم استشمام بوی بهشت
نه تنها عاق والدین وارد بهشت نمی‌شود، بلکه از فاصله‌ای دور از بهشت عبور داده می‌شود. امام صادق علیه السلام فرمودند: از عاق والدین پرهیز کنید، زیرا بوی بهشت از مسیری هزار ساله استشمام می‌شود، ولی عاق والدین آن را استشمام نمی‌کند.[7]
عدم عفو و بخشش الهی
خداوند کسی را که مورد غضب پدر و مادر واقع شده است هرچند هر طاعتی را هم انجام بدهد، نمی‌بخشد و می‌گوید: هر کاری می‌خواهی بکن که من تو را نمی‌بخشم.[8]
عدم قبولی نماز
امام صادق فرمودند: «هر كس به پدر و مادرش با نگاه بغض آلود نگاه كند در حالى كه پدر و مادر هم به او ظلم كرده باشند خداوند نماز او را قبول نمى كند.» [9]
برخی آثار دنیوی بی‌حرمتی به والدین
کوتاهی عمر
در داستان حضرت خضر علیه السلام و حضرت موسی علیه السلام در آنجا که خضر نبی آن نوجوان را می‌کشد، علت کشتن نوجوان را این گونه بیان می‌کند: «وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَنْ يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا؛[10] و اما [آن] نوجوان [که او را کُشتم]، پدر و مادرش مؤمن بودند، پس ترسیدم که آن دو را [در آینده] به طغیان و کفر بکشاند.» از این آیه معلوم می‌شود جایی که فرزند به خاطر آنکه در آینده پدر و مادر خویش را آزار می‌دهد و در برابر آنها طغیان و کفران می‌کند، یا آنها را از راه الهی به در می‌برد، مستحق مرگ می‌باشد؛ چگونه است حال فرزندی که هم‌اکنون مشغول به این گناه است؟ آنها در پیشگاه خدا چه وضعی دارند؟
محرومیت از توفیق الهی
امام رضا علیه السلام فرمودند:«خداوند عقوق والدین را حرام کرده، زیرا عاق والدین باعث می‌شود که توفیق اطاعت الهی از او سلب شود.»[11]
تعجیل در عقوبت
رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «ثَلَاثَةٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعَجَّلُ عُقُوبَتُهَا وَ لَا تُؤَخَّرُ إِلَى الْآخِرَةِ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ وَ الْبَغْيُ عَلَى النَّاسِ وَ كُفْرُ الْإِحْسَانِ.[12] سه دسته از گناهان است که در کیفر آن عجله و شتاب گردد و به آخرت تأخیر نیفتد: ناراضی ساختن پدر و مادر، ستم بر مردم و ناسپاسی در برابر احسان دیگران. بنابراین باید در برابر پدر و مادر مادی و معنوی خود نهایت ادب و خاکسپاری را به خرج داد تا مشمول این عواقب سخت نشویم.
پی نوشت
[1]. سوره احزاب: آیه 6.
[2]. التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام ؛ ص330.
[3]. الروضة في فضائل أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليهما السلام؛ ص133.
[4]. مستدرك الوسائل؛ ج15؛ ص193.
[5]. بحارالأنوار؛ ج47؛ ص72.
[6]. مستدرك الوسائل؛ ج15؛ ص194.
[7]. بحارالأنوار؛ ج71؛ ص62.
[8]. بحارالأنوار؛ ج71؛ ص80.
[9]. منابع فقه شيعه؛ ج26؛ ص925.
[10]. سوره کهف: آیه 80.
[11]. میزان الحکمه، ج13، ص500.
[12].الأمالي (للمفيد)؛ ص237.
گاهی ما چنان با پدر و مادر خود صحبت و رفتار می‌کنیم که گویی طلبکار آنان هستیم و ایشان حق و حقوق ما را ضایع کرده‌اند. گاهی نیز در پاسخ محبت بی‌حد و حصرشان چنان ناسپاسی می‌کنیم که قلبشان به درد می‌آید تا جایی که ما را مورد عاق و نفرت خود قرار می‌دهند. خیر ما باید در برابر تلاش‌ها و زحمات بی‌دریغ آنان، کمال تشکر و قدردانی نمود و نهایت ادب و تواضع را به خرج داد.