نويسنده: سيد ابوالفضل موسوي آقداش
ماه شعبان ماه صلوات است. صلوات به عنوان يک دعا، نوعي عرض ارادت و اظهار محبت به پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) و اهل بيت مکرم ايشان مي باشد که رفته رفته به شعار مسلمانان تبديل شده است. تأکيد قرآن بر صلوات فرستادن بر حضرت پيامبر (ص) در آيه «ان الله و ملائکته يصلون علي النبي يا ايها الذين امنوا صلوا عليه وسلموا تسليما(1) » سبب اهميت بيشتر از آن شده است. خداوند متعال، حضرت محمد (ص) را براي صلوات و درود خويش لايق دانسته و به ملائکه و مؤمنين نيز امر فرموده است تا بر آن حضرت به صورت پي درپي، درود و صلوات بفرستند.
فلسفه صلوات
صلوات فرستادن مسلمانان بر پيامبر اکرم (ص) به گونه اي تشکر از زحمات طاقت فرساي ايشان و اهل بيت (ع) و نيز قدرداني آنها از نعمت هدايت - که از بزرگترين نعمت هاي خداوند است - مي باشد.
از نظر روانشناسي، صلوات فرستادن براي پيامبر (ص) موجب ريشه دار شدن محبت به آن حضرت و اهل بيتش مي شود و اين زمينه سازي روحي، تبعيت بيشتر شخص را از رهنمودهاي آن بزرگواران فراهم مي کند.
علاوه بر اين، صلوات، يک دعا است و موجب نزول رحمت الهي مي شود؛ چون مسلمانان هنگام صلوات فرستادن دعا مي کنند و از خداوند متعال مي خواهند که رحمت بيشتر بر پيامبر اکرم (ص) و اهل بيت (ع) و آنان را به درجات بالاتر قرب الهي برساند.(2)
همچنين صلوات موجب شناخت ائمه (ع) و مأنوس شدن با آنها و در پي آن، درس گرفتن از مکتب آن بزرگواران مي شود؛ لذا صلوات فرستادن بسيار سفارش شده است و يکي از توشه هاي ارزشمندي است که در آخرت، موجب سنگيني وزنه کارهاي نيک ما در ميزان اعمال مي شود.
ائمه (ع) به عنوان الگوهاي عملي ما همواره بعد از ذکر نام شريف پيامبر اسلام (ص) صلوات را ذکر فرموده اند که نمونه هاي بارز آن را مي توان در نهج البلاغه و صحيفه سجاديه و ساير ادعيه مشاهده کرد.
برخي از آثار و برکات صلوات
امام رضا (ع) مي فرمايند: «کسي که توانايي بر چيزي که موجب محو گناهانش مي شود ندارد؛ پس بسيار بر محمد و آلش صلوات بفرستد؛ چرا که صلوات گناهان را نابود و ريشه کن مي کند.» (3)
امام صادق (ع) نيز فرموده اند: « پيوسته ميان دعا و استجابتش پرده اي فاصله مي اندازد تا اين که بر محمد (ص) و آلش صلوات فرستاده شود.(4)
ايشان در حديثي ديگر از رسول خدا (ص) نقل کرده اند: « هرکه بر من صلوات فرستد، خدا و فرشتگان بر او صلوات بفرستد، چه بسيار.»(5)
هم چنين رسول خدا (ص) فرمودند: «صلوات بر من و اهل بيت من، نفاق را از بين مي برد.» (6)
امام باقر با امام صادق (ع) فرمودند: «در ترازوي اعمال، چيزي سنگين تر از صلوات بر محمد و آل محمد نيست و چه بسا مردي باشد که اعمالش را در ميزان گذارند و سبک باشد، پس ثواب صلوات او را بياورند و در ميزان نهند، پس به سبب آن سنگين گردد و بر کفه ديگر بچربد.» (7)
امام صادق (ع) مي فرمايند: « هر کس به درگاه خداي عزوجل حاجتي دارد، بايد در بيان آن، با صلوات بر محمد و آلش شروع کند و سپس حاجت خود را بخواهد و در آخر هم به صلوات بر محمد و آل محمد پايان دهد؛ زيرا که خداي عزوجل، کريم تر از آن است که دو طرف دعا را بپذيرد و وسط دعا را واگذارد [و به اجابت نرساند]؛ زيرا صلوات بر محمد محجوب نيست [و بدون برخورد به حجاب و مانعي بالا مي رود.] » (8)
صلوات کامل و ناقص
در منابع شيعي و اهل سنت، چگونگي صلوات فرستادن آمده و تأکيد شده است که صلوات، کامل فرستاده شود.
روايت شده است که پيامبر اکرم (ص) فرمودند: «بر من صلوات ناقص و ابتر نفرستيد». اصحاب پرسيدند: « يا رسول الله! صلوات ناقص چيست؟ » حضرت فرمودند: «اين که بگوييد: اللهم صل علي محمد؛ و تا همين جا اکتفا کنيد؛ بلکه بايد بگوييد: اللهم صل علي محمد و آل محمد» (9)
هم چنين ايشان فرموده اند: «هر کس نماز بخواند و در آن نماز، بر من و آل من صلوات نفرستد نماز وي قبول نمي شود.» (10)
به همين خاطر بسياري از علماي شيعه و جمعي از فقهاي بزرگ اهل سنت، ذکر «آل محمد» را در صلوات تشهد نماز واجب مي شمارند.
مثلاً شافعي (امام مذهب شافعي) و احمد بن حنبل ( امام مذهب حنبلي) صلوات کامل را در تشهد دوم نماز، واجب مي دانند.(11) جالب اينکه شافعي، فتواي خود را در قالب شعر معروفي صريحاً ذکر کرده است:
يا اهل بيت رسول الله حبکم
فرض من الله في القران انزله
کفاکم من عظيم القدر انکم
من لم يصل عليکم لا صلاه له
***
«اي اهل بيت رسول خدا (ص) ! محبت شما در قرآن واجب شده است. و در عظمت و مقام شما همين بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است.»
***
صلوات و فرج آل محمد (ص)
روايات زيادي وجود دارد که به طور کلي، امر به دعا براي تعجيل در فرج کرده اند. که توفيع شريف حضرت مهدي (عج) يکي از اين روايات شريف مي باشد: « و اکثروا الدعا بتعجيل الفرج فان ذلک فرجکم؛ (12) براي تعجيل در فرج من، بسيار دعا کنيد، زيرا که گشايش کارهاي شما در آن است.»
اما روايات متعددي نيز وجود دارد که امر کرده اند همراه با ذکر شريف صلوات، براي تعجيل در فرج، دعا شود که در دو دسته کلي گنجانده مي شوند.
الف ) رواياتي که مختص به زمان يا مکان خاصي هستند؛ مثلاً اعمال شب و روز جمعه ادعيه شب قدر و...
براي مثال روايت شده است: « هر کس بعد از نماز ظهر در روز جمعه سه مرتبه بگويد: «اللهم صل علي محمد و آل محمد وعجل فرج آل محمد، از ياران حضرت مهدي (عج) خواهد بود.» (13)
يا در شب قدر، نمازي ده رکعتي وارد شده که بعد از رکعت چهارم آن، در ضمن دعايي آمده است : « يا کريم يا کريم، يا کريم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اغفر لي ذنوبي و بارک لي في کسبي».
ب) رواياتي که اختصاص به زمان يا مکان خاصي ندارد و به طور مطلق مي باشد؛ مثلاً بعد از هر نماز صبح مي توان آن را به جا آورد.
امام صادق (ع) مي فرمايند: «هر کس بعد از نماز صبح و ظهر بگويد: « اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم؛ نمي ميرد تا اينک حضرت مهدي (عج) را درک کند.» (14) گفتني است که در اسناد و منابع معتبر، صلوات همراه با «و عجل فرجهم » نقل شده است.
زبان دعا
دعا به هر شکل و زباني که باشد مورد قبول است و لازم نيست با کيفيت يا آداب خاصي باشد گفته شود؛ اگر با رعايت آداب خاص و با استفاده از کلمات و عبارات پر محتوا باشد، قطعاً بهتر خواهد بود.
ادعيه وارده از حضرات معصومين (ع) بهترين شيوه براي دعا کردن هستند و شيعه با بهره مندي از اين گنج هاي ارزشمند معنوي، به زيباترين شکل به درگاه حضرت حق التجا مي کند و با اين جملات زيبا خواسته هاي خود را از خداوند مي خواهد.
صلوات دعايي است که ائمه اطهار (ع) ما را از کيفيت مطلوب آن آگاه ساخته اند.
تولي و تبري
يکي از واجبات مذهب ما تولي و تبري است؛ به اين معنا که بايد از دشمنان اهل بيت (ع) دوري جست (تبري) و با دوستانشان الفت داشت (تولي). صلوات، بهترين راه براي نشان دادن تولي است و يقيناً دعا براي تعجيل در امر فرج، به تولايمان خواهد افزود و بهترين شعار براي بيان اعتقاد قلبي ما خواهد بود.
البته در برخي روايات که به تبري توصيه شده است، همراه با صلوات و دعا براي تعجيل در فرج، سفارش شده که نابودي دشمنان اهل بيت (ع) نيز خواسته شود. مثلاً در صلواتي که در کتاب جمال الاسبوع نقل شده، اين چنين آمده است : « اللهم عجل فرج آل محمد و اهلک اعدائهم من الجن و الانس» (15)
يا در دعايي در اعمال شب جمعه آمده است، مي خوانيم؛ «اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلک عدوهم من الجن و الانس من الاولين و الاخرين.» (16)
آري، صلوات، بهترين نماد تولي وتبري است. خداوند، ما را با محمد و آل محمد زنده بدارد و با محبت آنها بميراند و در قيامت، با آنان محشور گرداند و توفيق حضور در عصر فرج آل محمد (ص) و ياري حضرت مهدي (عج) را نصيبمان بگرداند.
پي‌نوشت‌ها:
* دانش آموخته مرکز تخصصي مهدويت.
1- سوره احزاب / 56.
2. فصلنامه طلوع، شماره 6 ( تابستان 82 )، مقاله
«کيفيت صلوات از نگاه فريقين »، محمد حسن زماني.
3. سفينه البحار، ج 2، ص 50.
4. اصول کافي، ج 2، باب الصلاه علي النبي محمد و اهل بيته (ص)، ح اول.
5. همان، ح 7.
6. همان، ح 8.
7. همان، ح 15و 16.
8. همان، ح 15و 16.
9. ابن حجرهيتمي، الصواعق المحرقه، ص 87.
10. شرح و فضائل صلوات، احمد بن محمد الحسيني اردکاني، ص 21- 20 به نقل از الغدير، ج 2.
11. همان.
12. غيبت شيخ طوسي، فصل چهارم، ص 515.
13. مستدرک وسائل الشيعه، ج 6، ص 94. 98.
14. مستدرک وسائل الشيعه، ج 5، ص 97.
15. جمال الاسبوع، ص 479.
16. بحار، ج 86، ص 289.
منبع:نشريه امان، شماره 36.