سیره و روش اهل بیت (علیهم‌السلام) در برخورد با اهانت کنندگان به مقدسات، الگویی شایسته و بایسته برای جوامع اسلامی است.
مسأله اهانت به پیامبران و اولیای الهی یکی از مسائل مبتلابه کنونی جوامع اسلامی است. این اهانت‌ها در قالب‌های مختلفی چون هنر موسیقی، کتاب‌ها، مجلات، سخنرانی‌ها و... ترویج می‌شود. سؤال پیش و روی این است که مسلمانان و حاکمان جوامع اسلامی در مقابل هتاکان به مقام شامخ اولیای الهی چه وظایفی دارند؟
به یقین، روش اهل بیت (علیهم‌السلام) در برخورد با چنین افرادی می تواند بهترین الگو برای مسلمانان باشد. در ادامه این موضوع را تحت چند عنوان مورد بررسی قرار می‌دهیم:
یک. بررسی سابقه تاریخی اهانت به اولیای الهی
سابقه اهانت به پیامبران و اولیای الهی و مقدسات ادیان توحیدی، سابقه طولانی دارد و از همان روزهای اول خلقت در دستور کار دشمنان خدا بود. پیامبران و اولیای الهی هیچ‌گاه از شر زبان مردم زمان خویش در امان نبودند، چنان‌که امام صادق (علیه‌السلام) در روایتی طولانی به بخشی از این تهمت‌ها در بستر زمان اشاره می‌کند: «یوسف(علیه‌السلام) را متهم به زنا، ایوب(علیه‌السلام) را به گنهکاری، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را به سحر و جنون و بسیاری از انبیای الهی را به جادوگری و دنیا طلبی متهم نمودند.[1]
در این میان، بیشترین هجمه‌ها و تهمت‌ها و آزارها علیه پیامبر اسلام، امیر المؤمنین علی (علیه‌السلام)[2] و پس از آن اهل بیت (علیهم‌السلام) بوده است چنان‌که خود پیامبر می‌فرماید: «مَا أُوذِيَ نَبِيٌ مِثْلَ مَا أُوذِيت؛[3] هیچ پیامبری به اندازه‌ی من اذیت نشد»، این اهانت‌ها تا به امروز نیز ادامه دارد و دشمنان اسلام با ایجاد شبهات، تهمت‌ها و ناسزا گویی‌های سخیفانه مقام شامخ پیامبران، اولیای الهی و اهل بیت (علیهم‌السلام) را زیر سؤال برده و اهداف شیطانی خود را به پیش می‌برند.
دو. روش اهل بیت در برخورد با توهین‌کنندگان
گزاره های تاریخی و روایی نشان می‌دهد سیره ائمه(علیهم‌السلام) در مقابل اهانت‌کنندگان مختلف بوده است. آنها بین نادان و مغرض تفکیک قائل می‌شدند و با هر کدام به گونه‌ای برخورد می‌نمودند.
1. اهل بیت و نادانان
اهل‌بیت در مقابل افراد نادان، بیشتر از روش عفو و گذشت، حلم و بردباری، هدایت‌گری و دستگیری، برخورد کریمانه استفاده می‌نمودند، چنان که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ مُرُوَّتُنَا الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنَا؛[4] ما اهل بیتی هستیم که مرام ما گذشت کردن از کسی است که به ما ظلم کرده است». در روایتی دیگر امام علی (علیه‌السلام) همه پیروان خود را به حلم در مقابل فرد سفیه سفارش نموده و می‌فرماید:«الحِلمُ فِدامُ السَّفِیه؛[5] حلم دهان بند انسان سفیه و نادان است»
منابع روایی نمونه‌های زیادی از برخورد اولیای الهی با توهین‌کنندگان را به تصویر کشانده که می‌تواند الگویی شایسته برای جامعه اسلامی در برخورد با هتاکان افراد نادان باشد.
برای نمونه: وقتی مرد شامی در محضر امام سجاد(علیه‌السلام) به جد وی اهانت نمود و او را قاتل مؤمنان شمرد، حضرت با توجه به اینکه منشأ اهانت را نادانی آن فرد می‌دانست با تمسک به آیات قرآن پاسخ وی را داد و سبب شد تا فرد به جهالت خود پی ببرد.[6] یا فردی حضرت را دشنام داد و ایشان با اخلاقی کریمانه لباس خود را به روی او انداخت و فرمان داد تا هزار درهم نیز به او بدهند.[7] با اینکه برخی از یاران حضرت می‌خواستند با ایشان برخورد کنند اما ایشان اجازه ندادند.[8]
دامنه این برخورد کریمانه نسبت به نادانان غیر مسلمان نیز ساری و جاری بود چنان‌که وقتی فرد نصرانی امام باقر(علیه‌السلام) را «فرزند زنی آشپز و سیاه حبشی بد زبان» خطاب نمود، ایشان با رفتاری کریمانه و برگرفته از اخلاق نبوی در پاسخ به او فرمودند: «من باقر هستم؛ آشپزی شغل مادر من بود؛ اگر درباره مادر من راست می‌گویی خدا از او بگذرد و اگر دروغ می‌گویی خدا از تو بگذرد»، این بزرگواری امام سبب شد تا مرد نصرانی مسلمان شود.[9]
ده‌ها مورد دیگر از چنین رفتارها از ائمه (علیهم‌السلام) وجود دارد[10] که نشان می‌دهد آنها به دنبال تربیت و هدایت‌گری و نیز آموزش چنین روشی به یاران و پیروان خود بوده‌اند.
2. اهل بیت و مغرضان
اهانت، گاهی با هدف، سازمان یافته و با رویکرد دشمنی با اولیای الهی شکل می‌گیرد که امروزه به خوبی قابل مشاهده است. بهترین نوع رفتار با اهانت‌کنندگان مغرض، استفاده از سیره اولیای الهی است که همان اجرای حکم الهی، معرفی چهره واقعی آنها، برخورد قاطع و کوبنده با ایشان و گاهی نیز صبر و سکوت است، چنان که وقتی امام علی(علیه‌السلام) از جنگ نهروان برگشت و شنید معاویه او را دشنام و یاران وی را به قتل می‌رساند، وی را رسوا و مستحق لعن دانست و از خداوند نابودی او را خواستار شد.[11]
در اسلام حکم دشنام به پیامبران و اولیای الهی قتل است چنان که پیامبر فرمودند: «هر کسی که یکی از انبیاء الهی را سب کند او را بکشید و هر که وصی پیامبری را سب کند، حکمش مانند ساب النبی است.»[12] فقهاء با استناد به همین روایات حکم توهین به اهل بیت و مقدسات مسلمانان را قتل می‌دانند.
از جمع بندی سخنان نتیجه می‌شود بهترین روش برخورد با اهانت‌کنندگان به مقدسات روش اهل بیت است که بین نادان و مغرض تفاوت قائل بوده است. نسبت به نادان غیر مغرض رفتاری کریمانه، عفو و گذشت، طلب مغفرت و هدایت گری داشته و در مقابل با مغرض با قاطعیت برخورد می نمود. امروزه حکومت ها در مورد دوم موظف هستند حکم الهی را جاری و جوامع اسلامی را از لوث چنین معاندان سازمان یافته‌ای پاک کنند.
پی‌نوشت:
1. صدوق، الامالی، ص 103 – 104.
2. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج 2، ص 269، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، 1404، ج 13، ص 222.
3. همان، ج 3، ص 247.
4. مجلسی، بحار الأنوار؛ ج 68 ؛ ص 414.
5. صبحی، نهج البلاغه، ص 506، حکمت 211.
6. تفسیر فرات الکوفی، ص 192.
7. ابن ابی فراس، مجموعه ورّام، ج 1، ص 125.
8. رضی الدین حلّی، العدد القویه لدفع المخاوف الیومیة، ص 319.
9. ، مناقب آل ابی‌طالب، ج 4، ص 207.
10. همان، ج 4، ص 157 و 163.
11. صدوق، معانی الاخبار، ص 60.
12. شیخ طوسی، الامالی، ص 365؛ کلینی، الکافی، ج 7، ص 267.
در تمام دوران تاریخ، اولیای الهی از دشنام و توهین جاهلان امت خود در امان نبودند و تا کنون نیز ادامه دارد. آنها در مقابل ناسزاگویی‌های نادانان جامعه خود از دو روش استفاده می‌نمودند: سلاح عفو و گذشت و دیگری برخورد قاطعانه. اولی درباره نادان قاصر و دومی برای مغرض مقصر به کار گرفته می‌شد.
