بهترین ذکر در ماه رمضان

اعمال ماه مبارک رمضان در مفاتیج الجناح
ماه مبارک رمضان که به ماه نزول قرآن و برکات آسمانی مشهور است و یکی از بهترین ماه ها برای ارتباط با خداوند می باشد “اعمال ماه رمضان” در دو بخش اعمال مشترک ماه مبارک رمضان و اعمال اختصاصی روزها و شب های این ماه پرفضیلت بخش بندی می شود که در ادامه به آنها اشاره ای خواهیم داشت. 

اعمال مشترک ماه رمضان چهار گونه است 
بهترین اعمال در ایام مبارک رمضان تلا وت قرآن است. با وجود اینکه خواندن قرآن در همه اوقات ثواب دارد اما ماه رمضان، بهار قرآن است و ثواب خواندن یک آیه از آن برابر است با ثواب تلاوت کل قرآن در سایر ماه های سال.

اعمالی است که در هر شب و روز این ماه به جا آورده می شود:

*سید بن طاوس از حضرت امام جعفر صادق و امام موسی کاظم ـ علیهم السلام ـ روایت کرده که فرمودند:پس از هر نماز در ماه رمضان دعای ذیل را بخوانید: 

اَللّـهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِی عامی هذا وَفی کُلِّ عامٍ ما اَبْقَیْتَنی فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَةٍ، وَسَعَةِ رِزْقٍ، وَلا تُخْلِنی مِنْ تِلْکَ الْمواقِفِ الْکَریمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، وَزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَفی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالاَْخِرَةِ فَکُنْ لی، اَللّـهُمَّ اِنّی اَساَلُکَ فیـما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، واجْعَلْ فیـما تَقْضی وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقی، وَتُؤدِّی عَنّی اَمانَتی وَدَیْنی آمینَ رَبَّ الْعالَمین. 

خدایا! در این سال و هر سال، تا زمانی که عمرم باقی است و در آسایش و گشایش روزی به سر می برم، زیارت خانه ات ـ بیت الحرام ـ را نصیبم گردان. و مرا از درک موقف های گرامی و دیدن مکان های شریف و زیارت قبر پیغمبرت ـ که درودت بر او و آلش باد ـ محروم مکن. 

و در برآوردن جمیع احتیاجات دنیا و آخرتم یاریام کن. ای خدا! از تو درخواست می کنم هر آنچه از قضا و قَدَرت را که در شب قدر حتمی قرار دادی و دیگر برگشت و تغییری نمی پذیرد، مرا از حجاج بیت الحرامت قرار دهی. حاجیانی که حجشان پسندیده، سعیشان پذیرفته، گناهانشان آمرزیده و اعمال بدشان بخشیده شده است. و عمر طولانی در راه بندگی ات و روزیام را فراوان قرار ده و امانت ها و قرضم را ادا فرما. 

هم چنین بعد از نمازها این دعا خوانده شود:

یا عَلِیُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ الَّذی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، وَهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَکَرَّمْتَهْ، وَشَرَّفْتَهُ وَفَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ، وَهُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَیَّ، وَهُوَ شَهْرُ رَمَضانَ، الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانَ، وَجَعَلْتَ فیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، فَیا ذَا الْمَنِّ وَلا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنَّ عَلَیْهِ، وَاَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ .

 ای خدای بلند مقام, ای بزرگوار, ای آمرزنده,ای مهربان! تویی خدای بزرگ که هیچ مانندی ندارد و به گفتار و کردار خلق شنوا و بینا است. و این ماهی که مقامش را بلند گردانیدی و بر دیگر ماه ها کرامت و شرافت بخشیدی, و روزه اش را بر من واجب گردانیدی, ماه رمضان است. 

ماهی که در آن قرآن را برای راهنمایی مردم و نشان دادن راه هدایت و جدا نمودن حق از باطل فرو فرستادی و شب قدر را در این ماه مقرر داشتی و نیز آن شب را بر هزار ماه برتری دادی; پس ای خدای صاحب منت که هیچ کس بر تو منت ندارد, در میان آن همه بندگانت که منت گزارده ای بر من منت گزار و از آتش دوزخ نجات بخش و به بهشت همیشگی داخل گردان! به حق رحمت بی پایانت ای مهربان ترین مهربانان. 

شیخ کفعمی در مصباح و بلدالامین و شیخ شهید در مجموعه از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود:هر که این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبی بخواند، حق تعالی گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد، و دعا این است: 

اَللّـهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اَللّـهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّـهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائِعٍ، اَللّـهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدینٍ، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّـهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ، اَللّـهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ، اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّـهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّـهُمَّ غَیِّر سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّـهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ .

ای خدا تو بر اهل قبرها نشاط و شادمانی عطا کن؛ فقیران را بی نیاز گردان؛ خدایا گرسنگان را سیر گردان؛ برهنگان را لباس بپوشان؛ خدا بدهی برهکاران را ادا فرما؛ سوگواران را دل شاد ساز؛ خدایا هر غریبی را به وطن باز رسان؛ هر اسیری را آزادی بخش؛ خدایا فسادگران در کار مسلمانان را اصلاح فرما؛ بیماران را شفا عنایت کن؛ ای خدا به غنای خود جلو فقر ما را ببند؛ بدی های ما را به خوبی صفات خودت تغییر ده؛ خدایا دیَن ما را ادا فرما و ناداری ما را به دارایی و بی نیازی بدل گردان که تو بر هر چیز توانایی.

دعا و استغفار 

ماه رمضان ماه دعا و استغفار است. از امام زین العابدین(ع)روایت شده است که در ماه رمضان جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر لب نمی گشود چرا که پیامبر(ص) فرمودند:دعای روزه دار رد نمی شود. 

خواندن ادعیه مخصوص ماه مبارک رمضان 
۱- از ابن عبّاس روایت کرده اند که حضرت رسول صلّی الله علیه و آله فضیلت بسیار از برای روزه هر روز ماه مبارک رمضان بیان فرمود و از برای هر روز دعای مخصوصی با فضیلت و ثواب بسیار از برای آن دعا ذکر کرده اند. 

۲- خواند هر روز این دعا :اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ وَ هَذَا شَهْرُ الصِّیَامِ … . 

۳- هر که این دعا را در هر روز ماه رمضان بخواند حق تعالی گناهان چهل ساله او را بیامرزد :اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَی عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی هَذَا الْعَامِ وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام 

غسل کردن 

غسل کردن در ماه مبارک رمضان ثواب بسیار دارد. 

کارهایی که در شب های ماه رمضان باید به جا آورد؛ و آن چند چیز است
۱- افطار مستحب است بعد از نماز, صورت گیرد; مگر آن که ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعی منتظر باشند.

۲- با مواد غذایی پاکیزه و حلال و به دور از شبهات افطار نماید بهتر آن است که با خرمای حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهارصد برابر گردد. اگر با خرما، آب، رطب، شیر، حلوا ، نبات و با آب گرم، و یا هر کدام از این ها افطار کند، نیز خوب است.

۳- هنگام افطار دعاهای وارده در این باره را بخواند؛ از جمله آن که بگوید:

اللهم لک صمت و علی رزقک افطرت و علیک توکلت(خدایا برای تو روزه گرفتم و با روزی تو افطار می کنم و بر تو توکل دارم.

تا خدا ثواب هر کسی را که در این روز روزه داشته است، به او عطا کند، و اگر دعای اللهم رب النور العظیم را که سید و کفعمی روایت کرده اند بخواند، فضیلت بسیار یابد.

روایت شده است که حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) هر گاه می خواست افطار کند می فرمود :

بسم الله; اللهم لک صمنا و علی رزقک افطرنا, فتقبل منا انک السمیع العلیم.

به نام خدا، خدایا برای تو روزه گرفتیم و به روزی تو افطار کردیم؛ پس از ما قبول کن، زیرا که تو شنوای دانایی.

۴- هنگام لقمه اول بگوید:

بسم الله الرحمن الرحیم; یا واسع المغفرة اغفر لی

به نام خداوند بخشاینده مهربان؛ ای که آمرزش باو گسترده است, بیامرز مرا. تا خدا او را بیامرزد.

و در روایت آمده است که در آخر هر روز از روزهای ماه رمضان، خدا هزاران هزار نفر را از آتش جهنم آزاد می کند؛ پس از حق تعالی بخواه که تو را یکی از آن ها قرار دهد.

۵-در وقت افطار سوره قدر بخواند.

۶- در وقت افطار صدقه بدهد و سپس روزه داران را افطار دهد؛ اگر چه به چند دانه خرما یا شربتی آب باشد. و از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) روایت شده کسی که روزه داری را افطار دهد, مثل اجر آن روزه دار برای وی خواهد بود; بدون آن که چیزی از آن کم شود. و نیز از آن او خواهد بود ثواب کار نیکویی که به جا آورد. همچنین فرمود:مومنی که لقمه ای را در ماه رمضان به مومنی بدهد، حق تعالی برای او اجر کسی را می نویسد که سی بندهء مومن آزاد کرده باشد و نیز از آن او است نزد حق تعالی یک دعای پذیرفته شده.

۷- در هر شب خواندن هزار مرتبه انا انزلناه آمده است.

ماه رمضان در وقت افطار سوره قدر بخواند

۸- اگر ممکن باشد در هر شب صد مرتبه سوره حم دخان را بخواند.

۹- در هر شب از ماه رمضان دعای افتتاح بخواند.

۱۰- در روایت آمده که هر کس در هر شب از ماه رمضان سوره انا فتحنا را در نماز مستحبی بخواند آن سال حفاظت می گردد. و از اعمالی که مستحب است در شب های ماه رمضان به جا آورده شود، خواندن هزار رکعت نماز در سرتاسر این ماه است.

و این مطلب را عالمان بزرگ و فقیهان وارسته در کتاب های خود اشاره کرده و نوشته اند.

کارهای مربوط به سحرهای ماه مبارک رمضان است. و آن چند کار است:
۱- خوردن سحری:

سحری را ترک نکند, اگر چه با یک دانه خرمای یا یک لیوان آب باشد. و بهترین سحری ها، سویق یعنی قاووت و خرما است. در روایات آمده است که حق تعالی و ملائکه صلوات می فرستند بر کسانی که در سحرها استغفار می کنند، و سحری می خورند.

۲- سوره انا انزلناه :

در وقت سحرها بخواند، که هر کس این سوره را در وقت افطار کردن و سحر بخواند گویی ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود بغلتد. 

۳- خواندن نماز :

خواندن نماز شب و نافله، دعا و استغفار و… از دیگر اعمال سحر است.

۴- بخواند دعای شریفی را که از حضرت امام رضا (علیه السلام) نقل شده که فرموده اند:

این دعایی است که حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) در سحرهای ماه رمضان (دعای سحر) می خواندند. 

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ بَهَائِکَ بِأَبْهَاهُ وَ کُلُّ بَهَائِکَ بَهِیٌّ … یَا اللَّهُ ؛ پس هر حاجت که داری از خدا بطلب که البتّه برآورده است. 

۵- خواندن دعای ابو حمزه ثمالی :

روایت شده از ابو حمزه ثمالی که:

حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان بیشتر شب را نماز میخواندند و چون سحر می شد این دعا می خواند :إِلَهِی لَا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لَا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ … 

امام صادق علیه السّلام فرمودند :

که هر گاه روزه داری، می باید که گوش و چشم و مو و پوست و جمیع اعضای تو روزه دارد یعنی از محرّمات بلکه از مکروهات. روزه تنها همین نخوردن و نیاشامیدن نیست بلکه باید در روزِ روزه، زبان خود را از دروغ نگاه دارید و دیده های خود را از حرام بپوشانید و با یکدیگر نزاع مکنید و حسد مبرید و غیبت مکنید و مجادله مکنید و سوگند دروغ یا حتی راست مخورید، دشنام مدهید، ستم مکنید و بی خردی مکنید. همچنین از یاد خدا و نماز غافل نشوید.

حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند :

چه بسیار روزه داری که او را از روزه بهره ای نیست به غیر از تشنگی و گرسنگی و چه بسیار عبادت کننده ای که او را بهره ای نیست از عبادت به غیر تعب. ای خوشا خواب زیرکان که بهتر از بیداری و عبادت احمقان است و خوشا افطار کردن زیرکان که بهتر از روزه داشتن بی خردان است.

بالاترین ذکر و بالاترین عمل در ماه رمضان چیست؟
کارشناس علوم قرآنی گفت: ماه رمضان ماه شهادت امیرالمومنین(ع) است، ایشان در همین ماه به امام حسن(ع) وصیت کردند: الله الله فی الایتام؛ حواستان به یتیمان باشد. فردای قیامت ما چه جوابی خواهیم داشت اگر حضرت علی(ع) بفرمایند سفره‌های ماه رمضان‌تان ۱۰ برابر رنگین‌تر شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌اللهی کارشناس علوم قرآنی درباره اعمال در ماه مبارک رمضان گفت: مرحوم بهجت می‌فرمودند بالاترین ذکر، ذکر قلبی است و بالاترین عمل پرهیز از گناه است. آیت‌الله پهلوانی می‌فرمایند ۹۰ درصد سلوک در رساله عملیه نوشته شده است یعنی انجام واجبات و ترک محرمات؛ این ۹۰ درصد سلوک ۷۰ سال طول می‌کشد و مساله عادی نیست. یعنی شما ۹۰ درصد مسیر را بروید آن ده درصد خود می‌آید.

حجت‌الاسلام و المسلمین شمس‌اللهی درباره دیگر اعمال برتر ماه مهمانی خدا اظهار کرد: از دیگر اعمالی که در این ماه بعد از ترک گناه بیان شده رسیدگی به فقرا است که جزو بالاترین اعمال به شمار می‌رود. روزه‌داری برای درک فقرا است، وقتی فرد تا جایی که معده جا دارد می‌خورد و می‌آشامد چگونه می‌تواند حال فقرا را درک کند؟! اگر مقداری از رنگ و لعاب‌های سفره خود کم کنیم و به فقرا ببخشیم، لذت این بخشش را خواهیم چشید. هم اکنون طرح‌های ایتامی که اجرا می‌شود از طرح‌هایی است که انسان می‌‎تواند با پرداخت هزینه‌ای کم در هر ماه، یک یتیم را تحت پوشش خود قرار دهد. 

وی با اشاره به رسیدگی به ایتام در ماه مبارک رمضان افزود: ماه رمضان ماه شهادت امیرالمومنین(ع) است، ایشان در همین ماه به امام حسن(ع) وصیت کردند: الله الله فی الایتام؛ حواستان به یتیمان باشد. فردای قیامت ما چه جوابی خواهیم داشت اگر حضرت علی(ع) بفرمایند سفره‌های ماه رمضانتان ۱۰ برابر رنگین‌تر شد اما حاضر نشدید یک یتیم را به سرپرستی قبول کنید که به بزه نیفتد. امروزه بسیاری از بزهکاران ما کسانی هستند که در کودکی سرپرست‌های خوبی نداشتند. ما چه جوابی برای امیرالمومنین(ع) داریم؟! 

این کارشناس علوم قرآنی ادامه داد: حتی هر چقدر والضّالین را غلیظتر ادا کنیم؛ هر چقدر انگشتر و تسبیح زیباتر استفاده کنیم؛ هر چقدر ته ریش زیباتر و یقه بسته‌تری داشته باشیم؛ هر چقدر ریشمان را به خضاب بگیریم و سرمان به سجده باشد؛ آیا فردای قیامت جوابی برای امیرالمومنین(ع) داریم و بگوییم ایتام آل محمد را رها کردیم و ماه رمضان به ذکر و دعا مشغول شدیم؟! این دومین و برترین عمل‌های ماه رمضان و غیر از این ماه است. 

حجت‌الاسلام والمسلمین شمس اللهی افزود: از دیگر اعمال این ماه ترویج دین است، اگر بتوان زمینه تبلیغ را برای یک طلبه یا روحانی یا عالم فراهم کرد و دلی را تکان داد و زمینه هدایتش را فراهم کرد از برترین اعمال این ماه است. کسی که یک نفر را زنده کند انگار که همه انسان‌ها را زنده کرده است  و چه خوب است که دلمرده‌ای را بتوان زنده کرد؛ کسی که توانایی برگزاری جلسه‌ای برای هدایت کردن دیگران دارد و شرایط سخنرانی عالم دینی را با برگزاری چنین جلسه ای فراهم کند عالم دینی دلمرده ای زنده می‌شود. گویی که همه خلق زنده شده‌اند.

وی درباره رابطه شهادت امیرالمومنین(ع) در شب‌های نزول قرآن کریم بیان کرد: این ماه، ماه شهادت امیرالمومنین(ع) است؛ صریحا در روایات آمده است که ایشان قرآن ناطق هستند یعنی قرآن صامت را داریم و حضرت علی(ع) قرآن را برای ما تبیین و تفسیر می‌کنند، ایشان مبیّن قرآن هستند.

کارشناس علوم قرآنی در ادامه افزود: رسول خدا(ص) می‌فرمایند کسی که تعمقی در قرآن نمی‌کند خیری در تلاوت آن نمی‌بیند. این شخص صرفا قرآن را خوانده و ثوابی به او داده می‌شود. این تفکر و تامل در قرآن را، قرآن ناطق امام علی(ع) به ما یاد می‌دهند.

وی خاطرنشان کرد: اگر ایشان نبودند قرآن مانند انجیل، زبور و تورات تحریف می‌شد. ان شاءالله بتوانیم در این ماه از قرآن کریم استفاده کنیم و معارف آن را در سطوح جامعه ببینیم.