در این مقاله ریشههای روایی توصیههای دهگانه رهبری در پوستر ماه فرصتها را بررسی کردهایم.
در ابتدای ماه رمضان پوستری از سایت رهبری با عنوان ماه فرصتها در فضای مجازی انتشار پیدا کرد که به ده توصیه رهبر انقلاب اسلامی برای بهرهبرداری از ماه رمضان اشاره داشت.
در این یادداشت با بررسی هر کدام از این توصیهها سعی داریم ریشهها و منابع روایی آنها را به اختصار بررسی کنیم.
یک) توبه از گناهان و اشتباهات
یکی از اسامی که امام رضا(علیهالسلام) برای ماه رمضان به کار میبرند، «شهر التوبة و الانابة» است.[۱] پیامبر گرامی اسلام(صلیاللهعلیهوآله) نیز میفرمایند: «خداوند تبارک و تعالى در هر شب ماه رمضان، سه بار مى فرماید: آیا توبه کننده اى هست تا توبه اش را بپذیرم؟»[۲]
دو) تمرین دوری از گناهان
اهل بیت(علیهمالسلام) روزه حقیقی را روزهای میدانند که انسان در آن علاوه بر امساک از خوردن و آشامیدن، خود را از گناههان نیز حفظ کند. امام علی(علیهالسلام) میفرمایند: «روزه اجتناب از گناه و محارم الهی است همانطور که انسان از خوردن و آشامیدن امتناع میورزد.»[۳]
روزه خوب با همه اعضا و جوارح
روزهی خوب و واقعی زمانی است که نه تنها شکم و دهان مومن بلکه تمام اعضا و جوارح او روزه دار باشند. صدیقه طاهره(سلاماللهعلیها) میفرمایند: «روزهداری که زبان، گوش، چشم و سایر اندامهای خود را حفظ نکند، روزهاش به حال او چه سودی دارد؟»[۴]
استفاده از فرصت سحر
قیام و شبزندهداری در ماه رمضان هفتاد برابر از سایر ایام سال اثرگذاری دارد. پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) در توصیف ماه رمضان میفرمایند: «هر كه شبى از آن(ماه رمضان) را به نماز گزاردن زنده دارد، مانند كسى است كه هفتاد شب را در ماههاى ديگر زنده داشته باشد.»[۵]
تلاوت قرآن با تدبر
رمضان ماه نزول قرآن است. این ماه، نورانیت و معنویت خاصی را همراه خود دارد که طراوت ویژهای به تلاوت قرآن میبخشد. امام صادق(علیهالسلام) میفرمایند:
«برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن، ماه رمضان است.»[۶]
همچنین پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) در حدیثی نورانی میفرمایند: «هرکس یک آیه از آیات قرآن را در ماه رمضان تلاوت کند، پاداشش معادل یک ختم قرآن در ماههای دیگر است.»[۷]
رفع بیماریهای روحی همچون بخل، بدخواهی و تنبلی
یکی از برکات روزهداری در ماه رمضان برطرف شدن بیماریهای اخلاقی و طهارت قلب است. امام صادق(علیهالسلام) در این زمینه میفرمایند:
«همانا روزه، قلب را از عیبها تطهیر و باطن را از پلیدیها پاک مینماید.»[۸]
ارتباط با خدا از طریق دعاها
یکی دیگر از مواردی که فراوان در روایات به آن سفارش شده و مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره میکنند، ارتباط با خداوند از طریق دعا در ماه رمضان است. امیرالمومنین(علیهالسلام) میفرمایند: «بر شما باد در ماه رمضان به كثرت استغفار و دعا؛ اما دعا وسيله دفع بلا است و اما استغفار وسيله محو گناهان شماست.»[۹]
استفاده حداکثری از لیلة القدر با توسل و ذکر
بدون شک مهمترین شب در ماه رمضان، شب قدر میباشد. شبی که سرنوشت یک سال انسان در آن رقم میخورد. بهترین وسیله برای بهرهمندی از شب قدر توسل به اهلبیت(علیهمالسلام) است. پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) در ذیل آیه ۴ سوره قدر نسبت به نزول ملائکه در این شب میفرمایند: «فرشتگان و روح القُدُس بر امام زمان(هر عصری) فرود مى آيند و از امور(یکساله انسان)، آنچه را نوشتهاند، به او تقديم مى كنند.»[۱۰]
با توجه به این نکتهای که در حدیث آمده، توسل به اهل بیت(علیهمالسلام) به ویژه امام زمان(عجاللهتعالیفرجه) در این شب بسیار در رقم خوردن سرنوشت انسان موثر است.
تلطیف روابط انسانی با خیرخواهی و ایجاد محبت
در روایات ما یکی از فلسفههای روزهداری تلطیف روابط انسانی و چشیدن درد فقر و گرسنگی توسط ثروتمندان عنوان شده است.
امام صادق(علیهالسلام) میفرمایند: «همانا كه خداى (عزّوجلّ) روزه را از آن رو واجب ساخت كه غنى و فقير به وسيله آن در يك سطح قرار گيرند. خداى (عزّوجلّ) اراده كرد تا ميان افراد خلقش تساوى برقرار سازد و رنج گرسنگى و درد را به غنى بچشاند تا نسبت به ضعيف دلسوزی كند و بر گرسنه رحم آورد.»[۱۱]
کمک مومنانه به نیازمندان و فقرا
از دیگر اسامی ماه رمضان، «شهر المواساة» است.[۱۲] همدردی و کمک مومنانه از مصادیق بارز عمل نیکو در این ماه است. در روایتی پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) رمضان را «ربیع الفقراء: ماه تنگدستان» نامگذاری کردهاند.[۱۳]
از بهترین مصادیق صدقه در ماه رمضان افطاری دادن است. سنت اهل بیت(علیهمالسلام) همواره بر اطعام و افطاری در ماه مبارک رمضان بوده است. از امیرالمومنین(علیهالسلام) نقل شده که دربارهی سیرهی پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) فرمودند: «هرگاه پيامبر ارادهی افطار مىنمود به من امر مىكرد كه درب خانه را باز كنم تا هر كه مايل است داخل شود و از آن طعام استفاده نمايد.»[۱۴]
پینوشت
[۱] فضائل الاشهر الثلاثه، ص۹۷.
[۲] امالی(مفید)، ص۲۲۹.
[۳] الغارات(چاپ قدیمیة)، ج۲، ص۳۴۳.
[۴] بحارالانوار، ج۹۳، ص۲۹۵.
[۵] امالی(صدوق)، ص۴۱.
[۶] کافی(دارالحدیث)، ج۴، ص۶۶۴.
[۷] امالی(صدوق)، ص۹۵.
[۸] وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۱۶۶.
[۹] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۴۴۰.
[۱۰] تفسیر قمی، ج۲، ص۴۳۱.
[۱۱] من لایحضره، ج۲، ص۷۳.
[۱۲] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۳۸۱.
[۱۳] النوادر(اشعری)، ص۱۸.
[۱۴] بحارالانوار، ج۱۶، ص۷۸.
رهبری در سالهای مختلف توصیههای گوناگونی برای بهرهبرداری بهتر از ماه رمضان بیان کردهاند. پوستری با عنوان ماه فرصتها در چند روز گذشته در فضای مجازی از توصیههای رهبری منتشر شد. در این یادداشت به صورت اختصار برخی منابع روایی این توصیهها را بیان کردهایم.